Media społecznościowe – zbliżają nas czy oddalają od siebie?

Czy social media sprawiają, że czujemy się mniej samotni? a może wręcz przeciwnie, stajemy się bardziej wyalienowani?

—Autorka: Wiola Borowiec—

Internet, zagrożenie czy szansa?

Z jednej strony postęp technologiczny sprawił, że możemy pozostać w kontakcie z osobami mieszkającymi po drugiej stronie globu. Pozwala nam w łatwy sposób podtrzymywać znajomości. Nasze kręgi znajomych są dzięki temu dużo większe…

Z drugiej strony mówi się, że internetowe znajomości przysłaniają te w realnym świecie, że ludzie mają coraz większe problemy z nawiązywaniem interakcji w życiu codziennym. Panuje przekonanie, że z używaniem internetu wiąże się wiele zagrożeń jak np uzależnienie, FoMO, prezentowanie życia na pokaz i manifestacja materialistycznych wartości. W dzisiejszym artykule będę przytaczać różne doniesienia z badań i starać się odpowiedzieć na pytanie czy internet i media społecznościowe bardziej zbliżają, czy oddalają nas od siebie.

Ogromne sieci społeczne

Nowoczesne technologie sprawiły, że mamy większy dostęp do innych ludzi. Jednak ewolucyjnie nie jesteśmy w stanie utrzymywać bliskich relacji z aż tyloma osobami (Gergen, 2009). Jesteśmy wplątani w wielość różnych relacji. Poprzez zniesienie barier czasu i miejsca, przyspieszone zostaje tempo nawiązywania i zacieśniania znajomości.
Zachodzi jednak paradoks, gdzie nieustannie powiększa się krąg istotnych dla jednostki osób, chociaż nie starcza jej czasu dla przyjaciół, których już ma. Każdą relację należy przecież pielęgnować i wymaga ona regularnych kontaktów i rozmów. Czasu niestety mamy raczej mniej niż więcej. Nasze kręgi znajomych się powiększają, a sieci społeczne rozszerzają się, ale tylko powierzchniowo. W pewien sposób kolekcjonujemy naszych znajomych poznanych na przestrzeni życia.

Liczba znajomych a poczucie wsparcia

Czy jednak liczba znajomych na Facebooku czy followersów na Instagramie przekłada się na prawdziwe wsparcie społeczne? Według badań Kim i Lee (2011) wcale tak nie jest. Możemy posiadać 1000 znajomych w mediach społecznościowych, a wśród nich tylko 2 satysfakcjonujące relacje, albo 300 wirtualnych znajomych i wśród nich 10 dobrych przyjaciół. Tu nie ma reguły. Badanie Jung Oh, Ozkaya i LaRose (2014) wskazuje, że chodzi nie tyle o liczbę znajomych, co ilość satysfakcjonujących z nimi interakcji, co skutkuje pozytywnym afektem, zwiększonym poczuciem bycia częścią wspólnoty, a w efekcie większą satysfakcją życia.

Więcej okazji do budowania relacji

Z drugiej strony bezsprzecznie Facebook i inne portale mediów społecznościowych zapewniają okazję do zwiększania łączności z innymi. Dzięki nim możemy łatwiej nawiązywać nowe i podtrzymywać istniejące kontakty (Grieve, Indian, Witteveen, Tolan, Marrington, 2013). Posiadanie dużej ilości znajomych czy followersów daje nam natomiast duże potencjalne możliwości. Ze statystycznego punktu widzenia im większa liczba znajomych, tym większe szanse posiadania wśród nich tych wspierających.

Dam lajka

Dużo łatwiej jest nawiązać kontakt z osobą poprzez komentowanie zdjęcia czy relacji (stories). W realnym życiu potrzeba trochę więcej zachodu, gdy to wspólni znajomi mają nas zapoznać czy połączyć okoliczności.

Według badania (Roberts i David, 2019) lęk przed przegapieniem czegoś (FOMO) sprawia, że jesteśmy bardziej zaangażowani w używanie mediów społecznościowych, a więc angażujemy się w więcej relacji (przy mniejszych kosztach), mamy więc większe szanse, że któraś z tych relacji zaowocuje i przetrwa. W ten sposób zyskujemy też więcej okazji do uzyskania wsparcia społecznego.

Życie na obczyźnie

Nowoczesne technologie umożliwiły nam łatwe podróże i poznawanie ludzi na całym świecie. Umożliwiają nam wyjazdy biznesowe, naukowe, a nawet związki na odległość. Ciekawe badanie Li i Peng (2019) sprawdzało jak używanie mediów społecznościowych wpływa na międzynarodowych studentów – osoby przyjeżdżające żyć na stałe do obcego kraju. Zwracano szczególną uwagę na poziom postrzeganego wsparcia społecznego oraz stresu związanego z przystosowywaniem się do życia w innej kulturze. Wynika z niego, że używanie mediów społecznościowych pozwala obniżyć stres związany z akulturyzacją poprzez zwiększenie poziomu postrzeganego wsparcia społecznego zarówno z ojczyzny jak i kraju goszczącego.

Samotność jako motywator

Samotność i niskie poczucie własnej wartości (które może utrudniać nawiązanie kontaktów w normalnym życiu) sprawia, że częściej używamy mediów społecznościowych (Barry i Wong, 2020). Badanie Show i Grant (2002) udowadnia, że używanie internetu może zmniejszyć poczucie osamotnienia i depresji oraz zwiększać postrzegane wsparcie społeczne i samoocenę. Badanie Mackson i Schneide (2019) wskazuje, że sam fakt posiadania konta na Instagramie wiąże się z niższym poczuciem samotności, mniejszym lękiem i depresją oraz wyższym poczuciem własnej wartości.

Wirtualne przyjaźnie a poczucie szczęścia

Okazuje się jednak, że mechanizm nie jest tu tak prosty. Liczba wirtualnych znajomych i pozytywny obraz siebie stworzony w internecie mogą zwiększać subiektywne poczucie szczęścia. Autentyczne wyrażanie siebie w sieci może zwiększać poczucie szczęścia, które jest zakorzenione w przyjaźniach zdobytych za pośrednictwem mediów społecznościowych (Kim i Lee, 2011). Nie wiąże się to jednak z postrzeganym wsparciem społecznym, a raczej z mechanizmem związanym z afirmacją własnej wartości oraz czasem i wysiłkiem potrzebnym, aby budować i utrzymywać relacje za pomocą mediów społecznościowych.

Sposób prezentowania siebie

Z powyższego badania wynika, że nie liczy się prosty fakt posiadania znajomych followersów, ale też to w jakie interakcje z nimi wchodzi. Duże znaczenie ma też to w jaki sposób prezentujemy siebie w mediach społecznościowych. Wydawać by się mogło, że tylko pokazywanie prawdziwego siebie powinno być skuteczne i może prowadzić do pozytywnych rezultatów. Czy możliwe jest budowanie autentycznych, dających satysfakcję relacji udając kogoś kim się nie jest? Odpowiedzi z badań są zaskakujące.

Utrzymywanie pozytywnego obrazu siebie

Może pojawiać się pokusa udoskonalania siebie. Media społecznościowe dają nam niesamowitą możliwość kreowania rzeczywistości i upubliczniania tylko tych najlepszych momentów z naszego życia. Bardzo łatwo może też pojawiać się pokusa, aby nadążać za tym, co jest modne w sieci i co podoba się naszym rówieśnikom, aby zdobyć ich uznanie.

Tworzenie pozytywnego obrazu siebie w mediach społecznościowych może wynikać z tendencji do utrzymywania pozytywnych przekonań na swój temat i w ten sposób może wpływać na nasze poczucie szczęścia. Może być to związane ze znanym w psychologii efektem potwierdzania. Chodzi w nim o tendencje do poszukiwania i preferowania informacji potwierdzających nasze poglądy, lepsze ich zapamiętywanie i ignorowanie lub odrzucanie informacji, które są sprzeczne z naszymi poglądami.

Wirtualny Przyjaciel?

Okazuje się, że wirtualni znajomi mogą tak samo dobrze zaspokajać nasze potrzeby społeczne jak tradycyjni znajomi „w realu”, pod warunkiem, że będziemy z nimi szczerzy oraz poświęcali wystarczająco dużo czasu i wysiłku na budowanie takich relacji z ludźmi.

Jeśli chcemy czerpać wsparcie od wirtualnych znajomych musimy być jednak gotowi o tą pomoc prosić i być w stanie pokazać swoją „prawdziwą twarz”, a więc siebie w radosnych i trudnych momentach.

Prawdziwe JA

Jak się okazuje prezentacja “prawdziwego Ja” w mediach społecznościowych wiąże się z subiektywnym poczuciem dobrostanu (well-being), ale tylko wtedy kiedy uważamy, że potrzebę wsparcia społecznego zaspokajają nasi wirtualni znajomi (Kim i Lee, 2011). Idąc za tym dalej kolejne badanie ukazuje ciekawą ewentualność. Jeśli nasze poczucie posiadanego wsparcia społecznego jest wysokie możemy wybrać, czy będzie prezentować się w nich różne aspekty naszego życia czy tylko te godne zawiści. Jeśli natomiast nasz poziom zaspokojenia potrzeby wsparcia społecznego nie jest wystarczający mamy większą tendencje do dzielenia się swoim życiem takim jakie jest – dobrymi i złymi momentami (Wang i in., 2018).

Nasza aktywność internetowa a wpływ rówieśniczy

Z drugiej strony osoby o niskiej samoocenie mogą być bardziej wrażliwe na wpływy rówieśników. Dlatego mogą wykazywać większą skłonność do podążania za tym jakie normy i trendy wyznaczają ich rówieśnicy (Dumas i in., 2020).. Mogą też traktować lajki jako wskaźnik akceptacji i uprawomocnienia ich działań i mogą mieć większe tendencje do publikowania treści, które według nich mają zapewnić im uwagę innych. Mogą też postrzegać ilość lajków od znajomych jako prawdziwy wyznacznik lubienia i na tej podstawie oszacować swój poziom wsparcia społecznego. (Wohn, Carr, Hayes, 2016) Okazuje się jednak, że jest to bardzo zgubne.

Poszukiwanie lajków

Poszukiwanie laików osłabia poczucie przynależności do grupy rówieśniczej. (Dumas i in., 2020). Okazuje się, że nie ma tak dużej ilości lajków, która by wystarczyła, a zwiększająca się liczba lajków nie równa się większego zaspokojenia potrzeb społecznych. Nie jest również istotne czy obracamy się w środowisku, które promuje instagramowy styl życia czy nie. Okazuje się, że nawet jeśli nasi znajomi popierają taki styl i sami poszukują lajków, to wciąż osłabia nasze poczucie przynależności do grupy rówieśniczej.

Może się okazać, że poprzez pogoń za wirtualnym poczuciem akceptacji zaniedbamy znaczące dla nas relacje. Może też prowadzić do nieszczerych zachowań i narażać istniejące już relacje. Chcąc za wszelką cenę utrzymać pozytywny obraz siebie w internecie możemy wpaść w pułapkę i zacząć wątpić w wartość autentycznego siebie. Możemy zapomnieć, że to naturalne, że jak każdy mamy wady i zalety i że w naszym życiu napotykamy też na trudności i negatywne emocje.

Podsumowanie

Media społecznościowe mogą zapewniać nam poczucie wsparcia społecznego. Jednak to nie numerki się tu liczą. Jak w każdej relacji musimy poświęcić swój czas i wysiłek na budowanie relacji. Co ciekawe badania pokazują, że to stan posiadanego przez nas postrzeganego wsparcia społecznego decyduje, czy decydujemy się pokazywać swoją “ludzką twarz” i dzielić się również tymi mniej godnymi pozazdroszczenia momentami. Osoby o niskiej samoocenie mogą być bardziej podatne za dążeniem do instagramowego stylu życia.

Nasuwa się wniosek, że być może nie trzeba aż tak demonizować używania internetu i umniejszać wirtualnym znajomościom tylko ze względu na ich pochodzenie. Mogą być one tak samo satysfakcjonujące i zapewniać wsparcie jak te powstające w realnym życiu pod warunkiem, że będziemy o nie dbać. Nie chodzi o sposób komunikacji ale poświęcony czas i wysiłek. To do nas należy decyzja jakie treści zamieszczamy w internecie. Prezentowanie siebie takiego jakim jesteśmy może być jednak bardzo wyzwalające – pozwala nam bowiem budować lepsze relacje i nie wpadać w złudne poczucie akceptacji i uwagi jakie dają lajki.

Literatura:
Barry, C. T., & Wong, M. Y. (2020). Fear of missing out (FoMO): A generational phenomenon or an individual difference?. Journal of Social and Personal Relationships, 37(12), 2952-2966.
Dumas, T. M., Maxwell-Smith, M. A., Tremblay, P. F., Litt, D. M., & Ellis, W. (2020). Gaining likes, but at what cost? Longitudinal relations between young adults’ deceptive like-seeking on instagram, peer belonging and self-esteem. Computers in Human Behavior, 112, 106467.
Gergen, K. (2009). Nasycone Ja. Dylematy tożsamości w życiu współczesnym.
Grieve, R., Indian, M., Witteveen, K., Tolan, G. A., & Marrington, J. (2013). Face-to-face or Facebook: Can social connectedness be derived online?. Computers in human behavior, 29(3), 604-609.
Kim, J., & Lee, J. E. R. (2011). The Facebook paths to happiness: Effects of the number of Facebook friends and self-presentation on subjective well-being. CyberPsychology, behavior, and social networking, 14(6), 359-364.
Li, L., & Peng, W. (2019). Transitioning through social media: International students’ SNS use, perceived social support, and acculturative stress. Computers in Human Behavior, 98, 69-79.
Oh, H. J., Ozkaya, E., & LaRose, R. (2014). How does online social networking enhance life satisfaction? The relationships among online supportive interaction, affect, perceived social support, sense of community, and life satisfaction. Computers in Human Behavior, 30, 69-78.
Roberts, J. A., & David, M. E. (2020). The Social media party: fear of missing out (FoMO), social media intensity, connection, and well-being. International Journal of Human–Computer Interaction, 36(4), 386-392.
Shaw, L. H., & Gant, L. M. (2004). In defense of the Internet: The relationship between Internet communication and depression, loneliness, self-esteem, and perceived social support. Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada, 41(10).
Wang, P., Xie, X., Wang, X., Wang, X., Zhao, F., Chu, X., … & Lei, L. (2018). The need to belong and adolescent authentic self-presentation on SNSs: A moderated mediation model involving FoMO and perceived social support. Personality and Individual Differences, 128, 133-138.