Uważność w chorobie afektywnej dwubiegunowej

Choroba (zaburzenie) afektywna dwubiegunowa (ChAD) powoduje zmiany nastroju, poziomu energii i zdolności do funkcjonowania w różnych aspektach życia (na przykład praca lub chodzenie do szkoły, dbanie o siebie czy utrzymywanie relacji).

Depresja Maniakalna

Kiedyś była ona nazywana depresją maniakalną, ponieważ uważano, że ludzie cierpiący na tą chorobę doświadczają ciągłych i naprzemiennych epizodów podwyższonego, euforycznego nastroju i epizodów dużej depresji. Jednak już jakiś czas temu zdano sobie sprawę że choroba nie jest tak czarno – biała jak mogłoby się wydawać – istnieje szerokie spektrum nasilenia różnych stanów, które można umieścić na pewnym kontinuum.

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe

Zamiast epizodów depresji lub manii, osoby z ChAD mogą doświadczać różnych nastrojów, które mieszczą się pomiędzy tymi dwiema skrajnościami. Jest to powód, dla którego zmieniono nazwę na „zaburzenie afektywne dwubiegunowe” – objawy występują w spektrum między dwoma skrajnymi biegunami; manią i depresją.

Wzloty i Upadki

Wszyscy mamy w życiu chwile, kiedy czujemy smutek, możemy mieć problemy z radzeniem sobie z tym czego doświadczamy lub czujemy się przytłoczeni lub pobudzeni. Zmiany nastroju występujące w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej różnią się jednak znacznie od normalnych wzlotów i upadków, które wszyscy czasami przeżywamy. Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej są znacznie poważniejsze i mogą prowadzić do pogorszenia relacji, zmniejszenia wydajności w szkole lub miejscu pracy, a nawet samobójstwa lub innych zachowań zagrażających życiu.

Dramatyczne zmiany nastroju

Dla niektórych osób zmiany nastroju wywołane zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym mogą być dramatyczne. Mogą bardzo szybko przechodzić od poczucia euforii lub „haju” lub poczucia skrajnej irytacji po smutek i brak nadziei. Z kolei w przypadku innych osób zmiany mogą nie być tak dotkliwe ani łatwe do zidentyfikowania i mogą obejmować łagodny do umiarkowanego poziom podwyższonego nastroju, zwany hipomanią.

Depresja i Mania jednocześnie

W jeszcze innych przypadkach zarówno depresja, jak i mania mogą wystąpić jednocześnie, co prowadzi do burzliwego, chaotycznego przeżywania uczuć niezwykle energicznych, ale jednocześnie smutnych i beznadziejnych. Jest to nazywane epizodem mieszanym.

Eutymia

Zwykle ludzie doświadczają okresów „normalnego”, wyrównanego nastroju między tymi epizodami (nazywa się to eutymią), kiedy nastrój nie jest ani podwyższony ani obniżony. Podczas gdy wiele osób powraca do optymalnego poziomu funkcjonowania w tych okresach, wiele osób może nadal doświadczać pewnych objawów, takich jak obniżony nastrój (gdy trwa dwa lata lub dłużej, jest określany jako dystymia), objawy lękowe lub problemy ze snem. Objawy te choć dużo słabsze niż w okresach nasilenia choroby nadal mogą mieć wpływ na relacje i funkcjonowanie w obszarach takich jak praca i szkoła czy relacje z innymi ludźmi.

ChAD choroba przez całe życie

Podobnie jak wiele schorzeń somatycznych jak i psychicznych, ChAD jest chorobą trwającą przez całe życie, która wymaga starannego i ciągłego leczenia za pomocą leków i innych metod leczenia, takich jak psychoterapia. Tutaj też pojawia się kwestia roli osoby chorej – leczenie jest tym skuteczniejsze, im szybciej w przypadku kolejnych epizodów zostaje wprowadzone – dlatego dużą role odgrywa edukacja pacjenta oraz samoobserwacja. Gdy osoba zauważa u siebie np. objawy zwiastunowe, warto aby zgłosiła to najszybciej psychiatrze, który się nim opiekuje. Skuteczne leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej pozwala na prowadzenie zdrowego i produktywnego życia.

Depresja

W życiu większości ludzi zdarzają się chwile przygnębienia, smutku lub wręcz rozpaczy, co jest zupełnie normalne. Bardzo ważne jest rozróżnienie tego, co jest „normalnym” obniżeniem nastroju, które większość ludzi w jakimś momencie lub momentach swojego życia doświadcza od depresji.

Triada Depresyjna

Depresja jest chorobą, która wpływa na wszystkie aspekty naszego życia: zachowanie, myśli, nawyki żywieniowe, wzorzec snu czy sposób w jaki patrzymy na siebie, świat i innych ludzi. Aaron Beck opisał charakterystyczny w depresji wzorzec myślenia jako triadę depresji, która charakteryzuje się negatywnym myśleniem o sobie, świecie (bieżących doświadczeniach) i przyszłości. Jako kryteria diagnostyczne dużej depresji wymienia się między innymi:

• obniżenie nastroju trwające co najmniej dwa tygodnie przez większą część dnia,
• utratę zainteresowań, odczuwania przyjemności,
• zmniejszenie lub zwiększenie masy ciała (lub apetytu),
• bezsenność lub wzmożona senność,
• pobudzenie lub spowolnienie psychoruchowe (zauważalne przez otoczenie),
• zmęczenie, utrata energii,
• poczucie niskiej wartości,
• poczucie winy,
• nawracające myśli o śmierci.

Depresja jednak nie zawsze daje tak wyraźne objawy, część osób z depresją funkcjonuje na pozór zupełnie normalnie, odczuwając jej skutki jedynie wewnątrz siebie.

Mania

W DSM epizod maniakalny jest zdefiniowany jako okres w którym u pacjenta występuje wyjątkowo i uporczywie podwyższony (euforyczny) lub drażliwy nastrój, który utrzymuje się przez co najmniej tydzień (chyba że osoba jest hospitalizowana, w tym przypadku może trwać mniej niż tydzień).

Ekspansywność w Manii

Osoba u której występuje epizod maniakalny może bardzo szybko przechodzić od stanów szczęścia do drażliwości, czasami występuje agresja lub samouszkodzenia. Charakterystyczny dla epizodu manii jest także nastrój ekspansywny – osoba ma bardzo dużo pomysłów, forsuje je i nierzadko narzuca innym własną wolę, wynika to z potrzeby natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb. Podczas epizodu maniakalnego u pacjentów można zaobserwować także słowotok, taka osoba mówi bardzo dużo, w niektórych przypadkach do tego stopnia, że możliwość zrozumienia jej wypowiedzi jest ograniczona.

Ryzykowne Zachowania

Dla epizodu manii charakterystyczne jest także angażowanie się w czynności, które mogą być potencjalnym zagrożeniem dla danej osoby i/lub otoczenia (na przykład zażywanie narkotyków/alkoholu, angażowanie się w ryzykowne zachowania, takie jak hazard lub ryzykowne kontakty seksualne, nadmierne wydatki). W skrajnych przypadkach epizod maniakalny może być dla danej osoby niezwykle niebezpieczny i destrukcyjny. Epizody maniakalne mogą prowadzić do zachowań, które powodują problemy w rodzinie, z przyjaciółmi, społecznością i prawem.

Przecież to nic…

Często ogromnym problemem jest przekonanie chorego, że jego zachowania wynikają z choroby, ponieważ podczas epizodu maniakalnego może nie być w stanie zrozumieć, że jest chory – czuje się świetnie, ma podwyższony nastrój, poczucie, że może wszystko; może to nawet doprowadzić do odmowy hospitalizacji lub leczenia.

Hipomania

Część osób z chorobą afektywną dwubiegunową nigdy nie doświadcza pełnoobjawowych epizodów manii, ale zdarza się że ich nastrój jest podwyższony. Jest to zjawisko znane jako hipomanią, a ludzie częściej doświadczają tych epizodów niż epizodów maniakalnych. Objawy hipomanii są takie same jak w przypadku epizodu maniakalnego, ale zgodnie z DSM są mniej dotkliwe, trwają minimum cztery dni, a nie tydzień. W przebiegu hipomanii nie występują urojenia i/lub halucynacje, które zdarzają się podczas manii. W przeciwieństwie do epizodów maniakalnych, podczas hipomanii osoby zwykle pozostają świadome, tego co się z nimi dzieje, są więc w stanie w większym stopniu powstrzymać się od działania zgodnego z impulsami.

Mania czy Hipomania?

Według DSM najlepszym sposobem na rozróżnienie epizodu maniakalnego od hipomaniakalnego jest stopień dysfunkcji w życiu pacjenta spowodowany zaburzeniem. Epizod maniakalny najczęściej prędzej czy później kończy się hospitalizacją po to aby zapewnić takiej osobie bezpieczeństwo lub gdy objawy są na tyle poważne, że powodują znaczące problemy w życiu (na przykład pojawiają się problemy prawne spowodowane impulsywnymi zachowaniami). Podczas epizodu hipomanii, mogą występować niektóre objawy manii i osoba, która jej doświadcza może odczuwać przymus do zaangażowania się w destrukcyjne zachowania, ale ma większą możliwość kontroli swojego zachowania.

Jak odróżnić manię od hipomanii?

• Epizod maniakalny zwykle trwa dłużej niż epizod hipomaniakalny.
• Mania znacznie upośledza funkcjonowanie, hipomania często „poprawia” funkcjonowanie (na przykład, masz więcej energii, a więc jesteś w stanie wykonać więcej rzeczy w ciągu dnia), lub w najgorszym przypadku powoduje tylko łagodne upośledzenie funkcjonowania.
• W manii pojawia się gonitwa myśli, a mowa staje się szybka, może pojawić się słowotok. W epizodzie hipomanii również może pojawiać się gonitwa myśli, jednak w mniejszym nasileniu, myśli te często są opisywane przez osoby chore jako kreatywne.
• Dla manii charakterystyczne jest występowanie bezcelowej, nadmiernej aktywności np. rozpoczynanie wielu projektów jednocześnie i nie kończenie żadnego z nich. Podczas hipomanii aktywność jest bardziej celowa.
• Mania i hipomania mogą dla osób chorujących na ChAD stanowić pewną ulgę w obliczu ustępującej depresji – czują się lepiej, mają dużo siły i pozytywny nastrój. Osoby te mogą czuć, że mogą zrobić więcej, są bardziej kreatywne, w związku z tym może pojawiać się silna niechęć do podjęcia leczenia.
• Warto pamiętać o zagrożeniu jakie wiąże się z nie leczeniem epizodu hipomaniakalnego – może on przekształcić się w pełnoobjawowy epizod maniakalny. Z kolei u osób które doświadczają jedynie epizodów hipomaniakalnych, brak wdrożonego leczenia może doprowadzić do rozwinięcia epizodu depresyjnego.

Epizod mieszany

Epizod mieszany może zostać rozpoznany gdy w czasie jednego tygodnia występują objawy charakterystyczne dla epizodu maniakalnego jak i epizodu dużej depresji. Osoba doświadczająca epizodu mieszanego przeżywa gwałtownie zmieniające się nastroje, takie jak smutek, gniew i ekstremalne szczęście, którym towarzyszą wcześniej wymienione objawy epizodu maniakalnego i epizodu dużej depresji. Objawy występujące w czasie epizodu mieszanego często obejmują pobudzenie, nieregularny apetyt, bezsenność, objawy psychotyczne i myśli samobójcze.

Objawy psychotyczne

Czasami ciężkim epizodom manii lub depresji towarzyszą objawy psychotyczne. Typowe objawy psychotyczne obejmują omamy, gdy ludzie słyszą, widzą lub za pomocą innych zmysłów wyczuwają rzeczy, których tak naprawdę nie ma. Drugim powszechnym objawem psychozy jest obecność urojeń, zdefiniowanych jako fałszywe, silnie utrwalone przekonania, których nie można wytłumaczyć kwestiami kulturowymi lub religijnymi danej osoby. Kiedy dana osoba doświadcza urojeń, nie jest w stanie rozpoznać, że jej przekonania są fałszywe, nawet jeśli przedstawi się jej dowody, które wyraźnie zaprzeczają tym przekonaniom. Dla tej osoby jest to rzeczywistością i próby przekonywania jej, że tak nie jest, nawet za pomocą najbardziej logicznych argumentów nie mają sensu.

Urojenia Paranoidalne

Jednymi z bardziej powszechnych urojeń są urojenia paranoidalne; może to być na przykład myśl, że ktoś Cię śledzi, podsłuchuje Cię FBI itp. Takie urojenia mogą stanowić duże utrudnienie w procesie leczenia; na przykład mogą pojawiać się myśli, że lekarze próbują Cię otruć, że podają ci środki aby Cię kontrolować; lub że jesteś przetrzymywany w szpitalu w ramach jakiegoś rodzaju spisku. W rezultacie może pojawić się nieufność wobec członków rodziny, przyjaciół i pracowników służby zdrowia psychicznego, którzy próbują ci pomóc. Omamy, które czasami występują w trakcie psychozy, mogą być bardzo przerażające, co dodatkowo może powodować odsuwanie się od innych ludzi.
Ważne jest, aby pamiętać, że nie wszyscy z chorobą afektywną dwubiegunową doświadczą psychozy, jednak warto wiedzieć, że również takie objawy w przebiegu tej choroby mogą wystąpić. Dlaczego ta wiedza jest tak ważna? Ponieważ jednym z najważniejszych punktów leczenia choroby afektywnej dwubiegunowej jest uzbrojenie się w informacje, dzięki którym Ty i Twoi bliscy będziecie w stanie lepiej rozpoznać, co się dzieje, i szybko uzyskać adekwatne leczenie.

Typy zaburzeń afektywnych dwubiegunowych

Jak dużo wiesz o swojej chorobie? Czy jesteś osobą która wciąż zastanawia się czy diagnoza którą usłyszałeś/aś jest właściwa? Akceptacja doświadczenia choroby psychicznej może być bardzo trudna. Być może, ponieważ objawy w Twoim przypadku różnią się znacznie od tego, co na ten temat słyszałeś/aś zastanawiasz się czy na pewno masz tą chorobę. Naukowcy, lekarze i terapeuci podkreślają, że choroba afektywna dwubiegunowa często składa się nie tylko z ekstremalnych „górek” i „dołków” – istnieje wiele objawów poza tymi skrajnymi nastrojami, które są charakterystyczne dla różnych typów tej choroby.
Z drugiej strony być może jesteś osobą, której udało się zaakceptować diagnozę, ale nie rozumiesz dokładnie, co ona oznacza. Możesz nie mieć pewności, jakie są objawy Twojej choroby, a także co do tego, co jest „normalne” i całkowicie niezwiązane z żadnym zaburzeniem. Ta wiedza jest niezwykle ważna, abyście mogli zapobiegać nawrotom choroby i radzić sobie z jej objawami, kiedy już wystąpią.

Typy zaburzeń afektywnych dwubiegunowych

Typ 1

Choroba afektywna dwubiegunowa typu I jest „tradycyjną”, najczęściej rozpoznawaną postacią choroby afektywnej dwubiegunowej, zwykle obejmującą nawracające epizody manii i depresji, chociaż około 10 procent osób z tą diagnozą nigdy nie cierpi na ciężką depresję. Diagnozę choroby afektywnej dwubiegunowej typu I, można postawić jeśli wystąpił jeden lub więcej pełnoobjawowych epizodów maniakalnych, których nie można przypisać spożywaniu alkoholu lub narkotyków, leków, lub do innych ogólnych chorób. Nierzadko u osób z tą postacią choroby afektywnej dwubiegunowej występują objawy psychotyczne.

Typ 2

Typ II choroby afektywnej dwubiegunowej charakteryzuje się występowaniem okresów dużej depresji i co najmniej jednego okres hipomanii. U osób z tą postacią choroby afektywnej dwubiegunowej nie występują objawy psychotyczne, a podwyższony nastrój spełnia kryteria hipomanii i w tym czasie nie jest wymagana hospitalizacja. Z biegiem czasu niewielka liczba osób z chorobą dwubiegunową typu II przechodzi w dwubiegunową typu I z powodu wystąpienia manii.

Cyklotymia

Według DSM cyklotymia występuje, gdy dana osoba doświadcza długotrwałych problemów z wahaniami nastrojów obejmującymi liczne okresy hipomanii i okresy objawów depresyjnych. Jednak kiedy objawy te występują nie są wystarczająco poważne, aby można je było zdiagnozować jako epizod maniakalny lub ciężką depresję. Cyklotymię można zatem postrzegać jako łagodniejszą formę choroby afektywnej dwubiegunowej, obejmującą wzrosty nastroju podobne do hipomanii i spadki nastroju, które są dość łagodnymi postaciami depresji. Te epizody występują naprzemiennie przez całe życie; ale ponieważ u niewielkiej liczby takich osób rozwija się w pełni rozwinięta cho- roba afektywna dwubiegunowa (zarówno typu I, jak i II), diagnozę stawia się tylko wtedy, gdy dana osoba doświadcza tych objawów przez dwa lata i w tym czasie nie występuje epizod maniakalny lub epizod dużej depresji.
Z uwagi na częstość występowania nawrotów choroby można też wyróżnić następujące podtypy:

• rapid cycling – w ciągu roku występują co najmniej cztery różne epizody zaburzeń afektywnych
• ultra rapid cycling – gdy liczba epizodów w ciągu roku sięga rzędu kilkunastu.

Ze względu na szerokie spektrum występujących objawów choroba w jej łagodniejszych postaciach może być dość trudna do zdiagnozowania.

Przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej

Odpowiedź na pytanie, dlaczego u niektórych osób rozwija się choroba afektywna dwubiegunowa, wymaga jeszcze wielu badań. Większość specjalistów i badaczy zajmujących się zdrowiem psychicznym uważa jednak, że na ogół choroby psychiczne są wynikiem współwystępowania kilku czynników. W chorobie afektywnej dwubiegunowej te czynniki dzieli się na podatności biologiczne i środowiskowe – innymi słowy, głównych przyczyn rozwoju tej choroby upatruje się w czynnikach biologicznych (genetyka i cechy fizyczne) i środowiskowych (w tym sposób radzenia sobie z emocjami i sposób myślenia, wydarzenia życiowe).

Czynniki biologiczne

Badania wskazują na występowanie silnego komponentu genetycznego w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej – to znaczy do pewnego stopnia choroba afektywna dwubiegunowa jest dziedziczona. Wskaźniki odziedziczalności ChAD w przypadku bliźniąt jednojajowych wahają się od 50 do 100%. Innymi słowy, jeśli jedno z bliźniąt cierpi na chorobę afektywną dwubiegunową, prawdopodobieństwo, że drugie również zachoruje wynosi od 50 do 100 procent.
Genetyka nie jest jednak jedynym czynnikiem ryzyka rozwoju tej choroby. Świadczy o tym chociażby fakt, że nawet u bliźniaków jednojajowych zdarza się, że choroba występuje tylko u jednego z nich. Należy wspomnieć, że u osób z tą chorobą nie znaleziono jednego genu odpowiedzialnego za rozwój choroby. W niektórych badaniach wskazano także na pewne nieprawidłowości w obszarach mózgu związanych z różnymi aspektami zachowań emocjonalnych. Podejrzewa się także, że w rozwoju tego zaburzenia biorą także udział nieprawidłowości w zakresie neuroprzekaźnictwa. Chociaż zaburzenie afektywne dwubiegunowe jest często określane właśnie jako brak równowagi neuroprzekaźników w mózgu, badacze nie byli dotychczas w stanie określić dokładnej roli tych substancji chemicznych w rozwoju i utrzymywaniu się zaburzenia. Mimo że nadal nie wiemy dokładnie jakie czynniki biologiczne i genetyczne powodują bezpośrednio rozwój tego zaburzenia, powszechnie przyjmuje się, że odgrywają one istotną rolę.

Czynniki psychospołeczne

Uważa się, ze doświadczenie stresujących wydarzeń życiowych i sposób radzenia sobie z nimi są głównymi czynnikami ryzyka rozwoju choroby afektywnej dwubiegunowej. Przykłady takich czynników „wyzwalających” obejmują śmierć w rodzinie, utratę pracy, narodziny dziecka, wykorzystywanie seksualne itp. Wszystkich takich wyzwalaczy nie można oczywiście precyzyjnie zdefiniować, ponieważ to, co jest stresujące dla jednej osoby, może nie być dla drugiej. W procesie leczenia bardzo pomocne może być jednak ustalenie, kiedy i jak rozpoczęła się Twoja choroba. Daje to punkt wyjścia do zwiększenia swojej świadomości wzorców i czynników wywołujących chorobę. Świadomość tych wzorców i wyzwalaczy pomoże ci lepiej przygotować się na nawroty lub ograniczyć ich częstość. Wiele osób z chorobą afektywną dwubiegunową typu I dokładnie pamięta moment pierwszego epizodu maniakalnego i mogą oni szczegółowo przypomnieć sobie, co się stało i jak trafili do szpitala. W przypadku osób z innymi postaciami choroby, ponieważ objawy hipomanii mogą być subtelne, często nie jest łatwo ustalić, kiedy i jak objawy się zaczęły.

Model podatność-stres

Jak już możecie się domyślić po przeczytaniu wcześniejszych akapitów, nie ma jednego czynnika o którym z całą pewnością moglibyśmy powiedzieć, że wywołuje tą chorobę. Obecnie najczęściej uznawanym wyjaśnieniem rozwoju ChAD jest model podatność – stres. Słowo „podatność” oznacza tutaj, że dana osoba ma pewną podatność biologiczną (np. geny), która czyni ją bardziej podatną na niektóre choroby. Jednak ta podatność nie gwarantuje, że dane zaburzenie czy choroba się rozwinie.

Zazwyczaj wywołuje ją coś i najczęściej jest to jakieś wydarzenie lub wydarzenia (stresor) lub zażywanie substancji psychoaktywnych. Według tego modelu każda osoba dziedziczy pewne fizyczne podatności na problemy, które mogą się pojawiać lub nie, w zależności od stresów występujących w jej życiu. Podsumowując, dzisiejsze myślenie jest takie, że jeśli cierpisz na chorobę afektywną dwubiegunową, urodziłeś/aś się z możliwością jej rozwinięcia, a w twoim życiu miało miejsce wydarzenie, które ją wywołało.

Wpływ choroby afektywnej dwubiegunowej na życie

Jeśli cierpisz na chorobę afektywną dwubiegunową, prawdopodobnie już wiesz o różnorodnych skutkach, jakie choroba może powodować w Twoim życiu prywatnym i zawodowym. Ta choroba objawia się nie tylko występowaniem większej zmienności nastroju niż u przeciętnej osoby. Skutki wywoływane przez tę zmienność nastrojów mogą wywierać ogromy wpływ na całe życie u osoby ich doświadczającej.

Choroba afektywna dwubiegunowa i praca/szkoła

Jeśli w jakimś momencie waszego życia doświadczyliście epizodu depresyjnego, prawdopodobnie znane wam są uczucie zmęczenia, wyczerpania, braku energii lub motywacji do robienia rzeczy, które muszą zostać zrobione.

Depresja może mieć także związek z obniżeniem koncentracji uwagi, trudnościami w rozwiązywaniu problemów, podejmowaniu decyzji. Patrząc na objawy depresji staje się jasne, że chodzenie do pracy czy szkoły i efektywne angażowanie się w różne aktywności może być utrudnione lub całkowicie niemożliwe.

Równie problematyczne może być funkcjonowanie społeczne podczas epizodu manii. Angażowanie się w „obowiązki” może być w tym czasie wyjątkowo trudne z uwagi na rozpierającą energię i często potrzebę robienia rzeczy, które są uważane za ważne, a nie „zwykłych zadań”.
Bardzo często podczas tych epizodów pojawiają się również trudności z koncentracją uwagi, gonitwa myśli, które mogą sprawić, że człowiek nie jest w stanie ukończyć działań ukierunkowanych na cel. Mogą pojawić się również konflikty interpersonalne z uwagi na zwiększoną drażliwość czy wchodzenie z jednej relacji w drugą.

Jeśli dodatkowo pojawia się zażywanie substancji psychoaktywnych, może to dodatkowo ograniczać zdolność do funkcjonowania społecznego. Jest to często zauważane przez nauczycieli lub pracodawców i może skutkować zawieszeniem w szkole lub utratą pracy. Faktem jest, że osoby z chorobą afektywną dwubiegunową kończą edukację wcześniej i ich płace są niższe niż u osób bez diagnozy, więcej czasu przebywają także na zwolnieniach lekarskich i częściej korzystają z renty.

Relacje romatyczne

Wśród osób z chorobą afektywną dwubiegunową występuje wyższy odsetek rozwodów niż w przypadku populacji ogólnej. Choroba ta może mieć wpływ na różnego rodzaju relacje: od zawodowych po romantyczne. Niestety ludzie, którzy nie mieli wcześniej styczności z tą chorobą bardzo często nie rozumieją jej i jej wpływu na zachowanie. Może pojawiać się tendencja do przypisywania winy osobie chorej za jej działania podczas epizodów.

Oczywiście nie wszystkie zachowania osoby chorej na ChAD można usprawiedliwiać poprzez objawy choroby, ale jasnym wydaje się, że choroba sprawia że osoba jej doświadczająca staje się znacznie mniej zdolna do kontrolowania swojego zachowania, szczególnie w okresie manii. Jednym z czynników wpływających negatywnie na relacje może być to, że brak informacji skutkuje brakiem zrozumienia ze strony osoby, z którą jesteś w związku. Drugi problem wynika z samych zachowań. Na przykład partner mógł mieszkać z osobą, która cierpi na chorobę afektywną dwubiegunową od wielu lat i zawsze był w stanie ją/jego zrozumieć i poradzić sobie z występującymi zachowaniami. Punktem zwrotnym może być jednak moment, w którym partner z chorobą afektywną dwubiegunową zaczyna angażować się w zachowania takie jak zdrady, hazard lub uzależnienie od narkotyków, które są dla niego nie do przyjęcia, nawet jeśli jest świadomy, że wynikają one z choroby.

Trening uważności w chorobie afektywnej dwubiegunowej

Trening uważności, to najważniejszy i pierwszy moduł do przetrenowania w terapii Dialektyczno – Behawioralnej. Choć jest to umiejętność trudna i jak w przypadku każdej innej umiejętności wymaga ćwiczeń, ćwiczeń i jeszcze raz ćwiczeń, będzie ona pomocna dla każdego kto ją odpowiednio przyswoi. W tej części artykułu postaram się wyjaśnić jakie znaczenie i jakie zalety ma trening uważności w przypadku osób z ChAD.

Rozmyślania

Czy często zdarza Ci się myśleć o rzeczach, które wydarzyły się w przeszłości i nad tym, co może wydarzyć się wkrótce? Czy takie myśli wywołują u Ciebie bolesne emocje? Czy wracasz myślami do epizodów depresyjnych i tego jak źle się w ich trakcie czułeś/aś lub do epizodów manii i nierozważnych działań w które się wtedy angażowałeś/aś?

Traumatyczne wydarzenia

Wiele osób przeżyło straszne i traumatyczne doświadczenia, takie jak doświadczenie napaści, wykorzystywania seksualnego, długi, utrata ukochanej osoby, pracy. Jeśli Ty również masz za sobą takie trudne doświadczenia chciałabym żebyś teraz zastanowił/a się przez chwilę nad tym, co daje Ci rozmyślanie nad tym wydarzeniem lub wydarzeniami, zastanawianie się czy coś mogło pójść inaczej, co byłoby gdyby to wszystko się nie wydarzyło.

Zastanów się przez chwilę: kiedy wchodzisz w ten tryb myślenia – czy pomaga ci to w jakikolwiek sposób oderwać się od wspomnień? Założę się, że takie ruminowanie sprawia tylko że czujesz coraz większe i większe cierpienie i ból emocjonalny. Wchodząc w ten tryb myślenia co-by-było-gdyby możesz doświadczyć wielu bolesnych emocji.

Myślenie naprawdę boli

Większość ludzi od czasu do czasu angażuje się w tego rodzaju myślenie jednak nie oznacza, to że tak powinno być. Ten rodzaj myślenia ma również duży wpływ na nastrój i może prowadzić do rozwoju depresji. Wyobraźcie sobie, że właśnie w taki sposób myślicie ciągle o wszystkich bolesnych wydarzeniach, które zdarzają się w waszym życiu. Będziecie stale odczuwali coraz bardziej bolesne emocje związane z rzeczami, które mogły się wydarzyć lub nie, w przeszłości oraz z tym, co może się wydarzyć w przyszłości, zamiast doświadczać życia, które toczy się wokół was.

Czym jest uważność?

A więc czym jest ta uważność wspomniana na początku? Najprościej ujmując, to intencjonalne życie tu i teraz, ze świadomością każdej chwili. Dzięki skupianiu się na świadomości chwili obecnej, nie będziecie żyć w przeszłości i na przykład raz za razem ponownie przeżywać kłótni z poprzedniego tygodnia lub trudnej sytuacji, która miała miejsce trzy lata temu. Dzięki temu nie będziecie też wybiegać w przyszłość tworząc czarne scenariusze sytuacji, które nawet się jeszcze nie wydarzyły – w związku z tym nie da się ich rozwiązać!

Uważność pomaga zapobiegać pojawianiu się bolesnych emocji, dzięki temu, że stajecie się bardziej świadomi tego, kiedy zaczynacie żyć przeszłością lub pesymistyczną przyszłością. Dzięki większej świadomości szybciej będziecie w stanie wyłapywać tego rodzaju myślenie i zapobiec „wciąganiu” się w ten tryb myślenia. Uważność pozwala więc przejąć kontrolę nad swoim umysłem i myślami, zamiast pozwalać żeby to one kontrolowały Ciebie. Warto zapamiętać, że to w końcu Twoje myśli, nie jesteś ich własnością!

Poprawa koncentracji uwagi i pamięci

Niektóre badania wskazują, że u osób z depresją zmniejsza się część mózgu zwana hipokampem, co powoduje zaburzenia poznawcze, takie jak problemy z pamięcią i trudności z koncentracją uwagi. Ćwiczenie uważności jest sposobem „ćwiczenia mózgu” w celu odzyskania siły w obszarach osłabionych przez depresję. Regularny trening uważności może również pomóc w trud- nościach z koncentracją uwagi, które mogą pojawiać się, gdy jesteś w stanie hipomanii.

Gonitwa myśli

Na przykład gonitwa myśli charakterystyczna dla hipomanii może zostać zmniejszona właśnie dzięki treningowi uważności. Czasami niektóre osoby doświadczające objawów hipomaniakalnych zgłaszają trudności z czytaniem z powodu zaburzeń koncentracji uwagi. Czytając uważnie – zauważając bez osądu, kiedy uwaga wędruje gdzieś indziej, a następnie przenosząc ją z powrotem do czytanego fragmentu – można odkryć, że z biegiem czasu czytanie wymaga znacznie mniej wysiłku i poprawia się koncentracja.

Nie pamiętam 🙁

Z powodu trudności z koncentracją uwagi wiele osób z chorobą afektywną dwubiegunową zgłasza problemy z zapamiętywaniem różnych rzeczy. Gin Malhi i współpracownicy (2007) przeprowadzili badania, które wykazały, że problem ten występuje zarówno podczas depresji jak i hipomanii, a także poza tymi epizodami afektywnymi, gdy nastrój jest stabilny. Takie problemy z zapamiętywaniem mogą być skutkiem, tego, że wasze ciało wykonuje czynności, które robicie tak regularnie, że nie musicie o tym myśleć.

Autopilot

Jedziecie na tzw „autopilocie”, a w tym czasie Wasz umysł ma przestrzeń do myślenia o wszystkim innym, tylko nie o tym co aktualnie robicie. Oczywiście ma to szereg zalet – oszczędzacie swoje zasoby poznawcze, możecie jednocześnie jechać samochodem i zastanawiać się co zrobisz po powrocie do domu. Jednak jest to szczególnie problematyczne w przypadku manii i hipomanii, gdy nadmiar energii powoduje, że robicie wiele rzeczy naraz i nie możecie skupić się na nich wszystkich.

Zdarza się to jednak także w depresji, kiedy wasz umysł jest tak zajęty rozmyślaniem o różnych rzeczach, że nie jesteście w stanie w pełni skoncentrować się na tym, co robicie w teraźniejszości np myciu, zębów, gotowaniu, odrabianiu pracy domowej. Ludzie zwykle wykonują te czynności na automatycznym pilocie. Nic więc dziwnego, że nie możesz sobie przypomnieć, czy umyłeś zęby, czy wziąłeś leki, ponieważ Twój umysł był zajęty zupełnie czymś innym. W tym momencie z pomocą znowu przychodzi uważność.

Tylko ta, jedna czynność

Kiedy jesteś w chwili obecnej, jesteś w pełni zaangażowany w każdą czynność, którą robisz w tej konkretnej chwili. Ponieważ twój umysł jest w 100% zaangażowany w wykonywanie tej jednej czynności, zapamiętujesz zdecydowanie więcej szczegółów. Żeby uświadomić sobie jak to działa pomyśl teraz o niektórych doświadczeniach czy sytuacjach ze swojego życia, które nawet teraz możesz przywołać w najmniejszych szczegółach.

Mogą to być duże wydarzenia, takie jak ukończenie szkoły średniej czy studiów, które miały miejsce juz dawno temu, a nadal możesz sobie przypomnieć, co nosiłeś lub jaka była pogoda tego dnia. Cokolwiek to było za wydarzenie powodem, dla którego pamiętasz je tak szczegółowo, jest to, że było to ważne wydarzenie, dlatego uczestniczyłeś w tej czynności umysłem i ciałem – byłeś/aś uważny/a.

Zwiększenie emocji pozytywnych

Jednym z ważniejszych pozytywny efektów uważnego życia, jest to, że dzięki temu możesz się cieszyć tym czego doświadczasz zamiast wybiegać w przyszłość lub w przeszłość :).

Wyobraźmy sobie sytuację: bawisz się ze swoim ukochanym psem czy kotem, ale jednocześnie myślisz w tym czasie o tym, co czeka Cię jutro w pracy, że nie wyrobiłeś/aś się dzisiaj ze wszystkim i jutrzejszy dzień będzie bardzo trudny. Jesteś tu i bawisz się z pupilem, ale myślami jesteś zupełnie gdzieś indziej.

Jaki jest efekt? Pomimo tego, że tu i teraz jest ok, Ty czujesz stres i cały szereg nieprzyjemnych emocji. Uważne życie, skupianie się na obecnej chwili pomoże Ci żyć przyjemniej, z mniejszą ilością bólu emocjonalnego.

To właśnie wtedy, gdy twój umysł zaczyna przenosić cię w przeszłość lub przyszłość, zaczynają się pojawiać bolesne emocje. Na przykład, czytając na temat depresji, możesz przypomnieć sobie czas kiedy byłeś/aś w takim momencie swojego życia.

Stop zmartwieniom

Kiedy czytasz o manii lub po prostu przypominasz sobie, co działo się w twoim życiu podczas epizodu możesz zacząć martwić się, że wkrótce wystąpi kolejny epizod. Możesz też zastanawiać się jak będzie wyglądał tym razem i czego będziesz żałować. Tego rodzaju myśli niewątpliwie doprowadzą do strachu, być może gniewu i innych nieprzyjemnych uczuć. Umożliwienie twojemu umysłowi kontrolowania cię w ten sposób często wywołuje te bolesne emocje. Uświadomienie sobie chwili obecnej, bycie tu i teraz może pomóc zmniejszyć ten ból.

Kontrola zachowań

Każdy, codziennie doświadcza mniejszych lub większych impulsów czy przymusów do działania. Mogą to być małe i proste aktywności jak chęć zjedzenia batonika czy pójścia do kina, jednak mogą to być także znacznie poważniejsze impulsy takie jak impuls do samouszkodzenia, zażywania narkotyków lub alkoholu, przejadania się lub niejedzenia nic, a nawet po prostu atakowania bliskich, gdy czujesz się zły lub smutny. Niektóre osoby w toku życia uczą się kontrolować swoje zachowanie i impulsy oraz nie reagować na nie. Dla innych osób z kolei impulsywne działanie staje się nawykiem, angażują się w różne zachowania praktycznie bez świadomości i jakiejkolwiek analizy sytuacji lub czują, że impulsy są tak silne, że nie są w stanie się im przeciwstawić.

Emocje i impulsy

Kiedy nie jesteście świadomi tego, co myślicie lub czujecie, istnieje większe prawdopodobieństwo, że zareagujecie na te pragnienia i automatycznie zaangażujecie się w zachowania, których później będziecie żałować.
Teraz zastanów się, jakie emocje i myśli są powiązane z takimi impulsami. Na przykład impuls do samouszkodzenia może pojawić się, gdy czujesz się przygnębiony/a, gdy związek się skończył lub gdy czujesz, że coś ci się nie udało. Jeśli twoja świadomość emocji i myśli które pojawiają się przed zaangażowaniem się w takie impulsywne zachowania wzrośnie, będziesz w stanie w większym stopniu panować nad swoimi reakcjami i świadomie wybrać inne, bardziej efektywne sposoby działania.

Zwiększanie świadomości

Jak zwiększyć swoją świadomość? Oczywiście dzięki uważności. Pierwszym krokiem do zmiany dowolnego zachowania jest zwiększenie jego świadomości. Uważność pomaga ci być bar- dziej świadomym tego, co robisz, dzięki czemu możesz wybrać sposób postępowania w każdej sytuacji, zamiast reagować automatycznie. Bycie bardziej uważnym na swoje myśli i emocje oznacza, że będziesz ich świadomy/a, gdy się pojawią. To da ci czas na zaangażowanie się w rozwiązywanie problemów i zwiększy twoje szanse na przeciwstawienie się impulsowi.

Świadomość objawów chorobowych

Wreszcie, co bardzo ważne uważność może pomóc ci zwiększyć świadomość wszelkich objawów, których możesz doświadczać w związku z chorobą. Dzięki temu ryzyko nawrotów może zostać ograniczone. Tak jak w przypadku chorób ciała na przykład cukrzycy, pojawiają się pewne objawy, które mogą zwiastować nasilenie choroby na przykład może to być drżenie rąk, uczucie osłabienia. Jeśli taka osoba szybko zauważy pierwsze objawy, będzie w stanie szybko im zapobiec np jedząc batonika i w ten sposób podnosząc poziom cukru we krwi. Jeśli jednak nie zauważy tych objawów dostatecznie szybko, jej stan zdrowia może się dramatycznie pogorszyć w związku z czym mogą wystąpić poważne komplikacje, które mogą doprowadzić nawet do śmierci.

W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej zasada jest ta sama: jeśli żyjesz w chwili obecnej, możesz być świadomy, kiedy pierwsze objawy nawrotu choroby zaczynają się pojawiać, co oznacza, że możesz szukać pomocy dużo wcześniej. Dzięki temu być może uda się uniknąć pełnoobjawowego epizodu manii lub depresji ponieważ dostatecznie szybko zostanie wdrożone leczenie.

Jeśli podobał Ci się ten artykuł to będziemy naprawdę bardzo wdzięczni jeśli polubisz nasze konta społecznościowe.

Na podstawie: Van Dijk, S. (2009). The dialectical behavior therapy skills workbook for bipolar disorder: Using DBT to regain control of your emotions and your life. New Harbinger Publications.