Obsesyjno-kompulsyjne (anankastyczne) zaburzenie osobowości

Obsesyjno-kompulsywne, anankastyczne zaburzenie osobowości – czym się charakteryzuje, skąd się bierze, jak się diagnozuje i leczy?

ps. nie mam pojęcia skąd wzięłam przekonanie że zaburzenie osobowości kompulsywne ma odróżniać się od zaburzeń obsesyjno kompulsyjnych tą jedną literką w słowie kompulsyj/wny. Jeśli ktoś ma informacje na ten temat bardzo proszę o  komentarz, poradnia językowa uważa że są to synonimy a ja nie pamiętam 🙁 skąd to wytrzasnęłam.

ostrzeżenie!

Dużo z tego tekstu powstało na podstawie Millona. Uważam że jest mocno oceniający i nie przebierający w swoich określeniach. Jednak nie mogę poprawiać czy zmieniać tego co pisze ekspert w dziedzinie zaburzeń osobowości, twórca testów do diagnozowania. Pamiętajcie, że nawet jeśli odnajdziecie się w opisie “sknery” nie oznacza to, że nie możecie pracować nad sobą i że w każdej zmianie pierwszym krokiem jest akceptacja rzeczywistości.

Pilna (anankastyczna) Anna

Anna kocha sprzątać (tak mówi); całe weekendy spędza na generalnych porządkach myje nawet wannę od spodu; całe dnie rozmyśla jak uporządkować książki (wielkością czy alfabetycznie) i w jakiej aplikacji mieć ich spis. Rozmyśla i szuka w internecie rozwiązań tak intensywnie że nie ma czasu czytać. Męczy ją to, nie może się spotkać ze swoim jedynym przyjacielem bo sprząta.

zbyt szczegółowa, długa praca

Ostatnią pracę straciła ponieważ zbyt długo zajmowało jej robienie przydzielonych zadań. Zamiast skupić się na wysyłaniu faktur to godzinami dostosowywała wielkość i rodzaj czcionki. Długo myślała i szukała odpowiedzi na to jak poprawnie napisać profesjonalnie brzmiącego maila, kolejne poszukiwania dotyczyły wszelkich pism po angielsku. Zna ten język, ale potrzebowała się upewniać bo panicznie bała się popełnić błąd.

wydajność!

Anna nie ma czasu na spotkania z ludźmi czy wakacje (ostatnie miała 7 lat temu – kompletna strata czasu – mówi). Kiedy przychodzi weekend musi wszystko zaplanować i mieć zapełniony każdy dzień “sensownymi rzeczami” czyli: sprzątanie, nauka, przygotowanie rzeczy do pracy (bo w tygodniu się nie wyrabia). Relaks – to dla niej zupełnie obce, nie potrafi po prostu usiąść i odpocząć.

zasady, reguły

Anna (nie znosi zdrobnień oraz mówienia na Ty) jest bardzo sztywna jeśli chodzi o zasady którymi się kieruje w życiu. Kiedy wyjechała razem z psem, to widziała że pies się stresuje jazdą samochodem i postanowiła już nie wyjeżdżać (w życiu trzeba być odpowiedzialnym, skoro podjęłam się opieki nad straumatyzowanym psem to muszę to robić bez zarzutu). Zdarzyło jej się np. cofać 100km do stacji benzynowej bo pracownik wydał jej o 5zł za dużo reszty. Zawsze stoi na przejściu dla pieszych nawet jeśli to środek nocy w małej miejscowości. Nie jeździ rowerem bo bardzo się boi jeździć ulicą, a ponieważ nie wolno jeździć chodnikami to nie ma jak dojechać do ścieżki rowerowej – czasami zdarza jej się prowadzić rower te 2km które musi przebyć do ścieżki. Nigdy nie plotkuje, kiedy koleżanka zwierzała jej się z ciężkiego spotkania z klientem -powiedziała: wiesz Kasia to słabe że tak mówisz o kliencie, przecież dzięki niemu mamy pracę. Miała bardzo lojalną i oddaną przyjaciółkę (od dzieciństwa) Wiktorię. Pewnego dnia Wika powiedziała że zastanawia się jak to jest – zdradzić męża, jakie to uczucie, czy jest to usprawiedliwione na przykład kiedy od dawna nie ma seksu (mimo różnych prób rozwiązania tego problemu) Anna przestała się do niej odzywać: nie chcę mieć nic do czynienia z dziewczyną która myśli że można zdradzić swojego męża.

chomikowanie

Anna prawie niczego nie wyrzuca, ma wiele miejsc gdzie chomikuje stare rzeczy: piwnicę, schowek, garaż, a także spory dom rodziców. Wszystko może się kiedyś przydać, kiedy faktycznie oddałam sukienkę której dawno nie nosiłam to dosłownie w kolejnym tygodniu chciałam ją założyć – mówi.

po mojemu

Kiedyś zawiozła psa do rodziców, dała im rozpiskę na kilka stron A4 jak mają wobec niego postępować. Niestety rodzice nie dostosowali się w 100% do tych reguł – dlatego nie mam gdzie zostawić psa żeby np wyjechać, petsitterzy albo hotele są tym bardziej ryzykowne. Tylko ja potrafię się nim dobrze zająć – dodaje. W pracy wszyscy doskonale wiedzą że z Anną nie da się współpracować. Będzie się pastwić nad każdym przecinkiem i spacją, przy okazji powie co myśli o fatalnej etyce pracy danej osoby.

oszczędność

Anna nie wydaje pieniędzy (to też jeden z powodów dlaczego nie decyduje się na wakacje) jest ekstremalnie oszczędna: nigdy nie wiadomo co się wydarzy, trzeba być przygotowanym na wszystko. Kiedy mieszkała ze współlokatorkami to rozliczała nawet kromkę chleba.
Kupuję wyłącznie używaną odzież chociaż dobrze zarabiam – na razie, dodaje złowieszczym tonem.

planów się nie zmienia

Kiedy ma jakiś plan dnia i zdarzy się coś niespodziewanego (np. burza w dniu kiedy miała iść na spacer) jest wytrącona z równowagi. Pokłóciła się ze swoim chłopakiem kiedy spóźnił się 30 minut bo złapał gumę na drodze, kiedy spóźnił się po raz drugi to postanowiła się rozstać – to jakiś kompletny brak szacunku. Ten chłopak później wiele miesięcy walczył o mnie, nawet moja mama stanęła po jego stronie, ale miałam to gdzieś, trzeba się szanować!
Ludzie określają ją jako upartą i ona sama również to przyznaje: mam silną wolę i potrafię się przeciwstawić.

To już przesada!

Faktycznie macie rację, ta opowieść o Annie jest trochę przesadzona.

1. W anankastycznym zaburzeniu osobowości nie trzeba spełnić wszystkich 8 opisanych wyżej kryteriów, wystarczy wybrać połowę z nich (przyjrzymy się im dalej w tekście).
2. Rzecz jasna nie musi to być aż tak natężone – jak silne muszą być te cechy by “zaliczyć?” możecie przyjrzeć się tabelce gdzie jest to jasno opisane.

Zaburzenie osobowości

Osoby z zaburzeniami osobowości mają określony wzorzec zachowań, który prowadzi do cierpienia lub dysfunkcji. Chociaż niektóre z poniższych opisów mogą wydawać Ci się znajome nie znaczy to jeszcze, że faktycznie masz zaburzoną osobowość. By się tego dowiedzieć specjalista przeprowadza długą diagnozę (120 pytań), nie można stwierdzić tego “na oko” czy w krótkiej rozmowie. Nawet jeśli okaże się, że faktycznie spełniasz kryteria jakiegoś zaburzenia pamiętaj, że nikt nie jest całkowicie zdefiniowany przez swoje zaburzenie i każdy może się zmienić.

Zaburzenie osobowości 3 cechy prowadzące do problemów

Zaburzenia osobowości mają trzy cechy patologii. Jeśli za Millonem przyjmujemy że osobowość jest jakby układem odpornościowym psychiki to zauważymy że osoby z takim problemem są stabilne a wręcz sztywne i nieelastyczne w tym jak reagują na stres. Typowo jest tak, że mamy pełen repertuar zachowań które mają nam pomóc w trudniejszym momencie naszego życia. Stosujemy je zamiennie, jeśli jedna strategia zawodzi stosujemy kolejną. Natomiast w przypadku zaburzenia osobowości tak nie jest. Tu stosujemy wciąż te same “rozwiązania” mimo że nie prowadzą nas ani kroku naprzód. Oczywiście przez to stres narasta i wymyka się spod kontroli, jeszcze bardziej nas osłabiając. Dodatkowo wciąż potwierdzamy nasze zniekształcenia (zgodne z konkretnym zaburzeniem osobowości z którego powodu cierpimy).

Schematy

na przykład, załóżmy że mam zaburzenie osobowości antyspołecznej i uważam że świat to dżungla gdzie każdy chce mnie dopaść, dlatego muszę uderzyć najpierw jeśli nie chce sama być zniszczona. Jeśli ktoś podejdzie do mnie z neutralną sprawą, mnie uruchomi się ten schemat, widzę więc groźbę w tej niewinnej tak naprawdę sytuacji, więc od razu zaatakuję. Wobec mojego ataku tamta osoba też nie jest jakaś przemiła czy godna zaufania a może nawet mnie zaatakuje. W ten sposób potwierdzę moje mroczne przekonanie o innych (każdy chce mnie dopaść).

Anankastyczne Zaburzenie Osobowości

Jakie są objawy anankastycznego zaburzenia osobowości? Jak taka osoba się zachowuje, jakie ma relacje z ludźmi, jakie problemy? Czy u Ciebie lub u kogoś z Twoich bliskich warto przeprowadzić diagnozę? Zbadajmy to razem.

OCPD historia diagnozy

Pierwsze opisy tego zaburzenia znajdujemy rzecz jasna u psychoanalityków z Freudem na czele. Warto o tym pamiętać. Nie wszystko czego dzisiaj się uczymy ma swoje źródło w danych naukowych. Wiele terminów, teorii i również diagnoz jest pod potężnym wpływem początków psychologii (a dokładnie prapsychopatologii) -więcej na ten temat możecie przeczytać u Tyrer i Mulder (2022).

Psychoanalitycy o anankastii

Freud zaproponował triadę cech analno-erotycznych, które często razem występowały u jego pacjentów:

• uporządkowanie: troska o czystość ciała, rzetelność w wypełnianiu obowiązków i prawdomówność;
• oszczędność: co w najbardziej ekstremalnej formie może objawiać się jako “skąpstwo”
• wytrwałość:  nieugiętość, która może skutkować uporem, buntem, czy wręcz wściekłością  i zemstą (Widiger & Widiger, 2012).

pragnienie kontroli

Ernest Jones pisał, że takie osoby są skłonne do odwlekania rozpoczęcia jakiegoś zadania, ale kiedy już zaczną nie rozpraszają się, są wytrwałe i niechętnie dzielą się zadaniami. Szczycą się swoim poczuciem obowiązku i silnymi zasadami i nie są skłonne by wybaczać innym bardziej wyluzowane podejście. Pragną czystości, organizacji i porządku w dodatku są totalnie oszczędne i dlatego nie wyrzucają niczego. Jones widział że część z tych cech jest bardzo dobrze widziana w naszej kulturze, a inne mogą pakować nas w problemy (np. antagonizm czyli “wzajemna niechęć lub wrogość, wynikające ze sprzeczności interesów lub różnicy poglądów“). Pierwszy też zauważył, że to pragnienie kontroli stoi za tymi cechami.

Anakastyczna w DSM

DSM czyli Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders co znaczy Podręcznik diagnostyczno-statystyczny zaburzeń psychicznych jest biblią psychopatologii i diagnostyki. Aktualnie mamy 5 wydanie tego podręcznika które jest naprawdę sztosem – jeśli interesują was zaburzenia psychiczne, czy wręcz zajmujecie się diagnozowaniem nie ma lepszej książki. Opisy zaburzeń są szczegółowe i tam gdzie to możliwe (poparte nauką) przedstawia się dodatkowe informacje potrzebne do postawienia diagnozy . Poprzednie wydania nie były tak dobrze opracowane, jednak osobowość anankastyczna została ujęta już w pierwszym wydaniu tej biblii psychiatrii (1952). Mimo że wprowadzano jakieś zmiany z wydania na wydanie to pierwsza próba złapania tego zaburzenia w całej jego różnorodności i nazwanie koniecznych kryteriów nastąpiła w DSM III.

DSM III

Wtedy to opisano konieczne cechy w tym:
Zahamowane wyrażanie ciepłych i czułych emocji; perfekcjonizm, który zakłóca zdolność złapania szerszej perspektywy; naleganie na własny sposób robienia rzeczy; nadmierne skupienie na produktywności z wyłączeniem przyjemności; a także niezdecydowanie. Dodano również że jest to zupełnie co innego niż zaburzenie obsesyjno kompulsyjne (OCD) bo chociaż może występować razem to nie jest to regułą.

Występowanie

Przyjmuje się że w populacji zachodniej – indywidualistycznej co 10 osoba ma jakieś zaburzenie osobowości (Tyrer & Mulder, 2022); Mimo że mamy wiele zaburzeń osobowości to borderline jest najbardziej sławne a nie jest nawet najczęstsze (2%) to właśnie anankastyczna jest osobowością naszych czasów, w badaniach mamy liczby od 2.1 do 7.9% w populacji; OCPD jest również jednym z najczęściej identyfikowanych zaburzeń osobowości wśród osób zgłaszających się po pomoc (25-30%, MPH et al., 2019).

Epidemiologia

Naukowcy nie do końca zgadzają się między sobą, jedni uważają że częstość OCPD jest podobna niezależnie od płci, inni że występuje dwa razy częściej u mężczyzn. Wiadomo też że częściej występuje u osób starszych (50-65 lat) niż młodszych, odwrotnie niż w innych zaburzeniach osobowości (Widiger, 2012).

Kiedy zaczyna się osobowość anankastyczna?

Zazwyczaj zaczyna się to jak każde zaburzenie osobowości w nastoletniości lub młodej dorosłości, chociaż badania naukowe są skąpe (zarówno dla samej anankastycznej jak tym bardziej dla zaawansowanych badań jakimi są kosztowne badania podłużne). Szczególnie wcześnie zaczyna się kiedy zaburzenie osobowości anankastycznej współwystępuje z OCD, tak jakby cechy tego drugiego zaburzenia mogły być prekursorem tego zaburzenia osobowości.

Czy to dziedziczne?

Badania bliźniąt pokazują że dziedziczność zaburzenia anankastycznego wynosi od 27% do 78% (MPH i in., 2019).

Wyjaśnienie kryteriów diagnostycznych dla tego zaburzenia osobowości

Szczegóły i reguły

1. Zaabsorbowanie szczegółami, regułami, wykazami, porządkiem, organizacją lub harmonogramami w stopniu, w którym tracony jest podstawowy sens danej czynności.

Tak jak w opowieści o Annie, osoba więcej czasu poświęca na szczegóły niż na faktyczne zadanie. Na przykład musi najpierw szczegółowo sprzątnąć dom żeby usiąść do nauki i przez to nie zdaje egzaminu, albo wcale na niego nie idzie bo wstydzi się że się nie nauczyła wystarczająco. Taki człowiek kiedy zgubi listę zadań na dany dzień prędzej poświęci cały czas na szukanie jej niż spróbuje sobie przypomnieć i rozpisać nową. Będzie bez końca rozpisywać listę zakupów a nawet oglądać poradniki na youtube jak dobierać kolory ubrań zamiast sobie coś wreszcie kupić bo ma braki w szafie. To ściśle wiąże się z kolejnym punktem, czyli:

Perfekcjonizm

2. Perfekcjonizm, który zakłóca wykonanie zadania (np. niezdolność do dokończenia projektu, ponieważ nie zostały spełnione wygórowane i ścisłe standardy).

Tutaj mamy wszelkie zabawy z kolorem czcionki, idealnymi notatkami, sprawdzaniem poprawności (np. ktoś sprawdza/poprawia tak długo pierwsze zadanie testu że nie ma już czasu by wypełnić kolejne zadania). Osoba nie zdąży wysłać swojego opowiadania na konkurs bo tak długo je przepisuje i poleruje. Zawsze musi przeczytać wszystkie odnośniki w jakimś naukowym artykule, żeby czuć że faktycznie zrozumiała o co w nim chodzi no i sprawdzić ewentualne błędy autorów. Nie może sobie iść na imprezę bo przecież dobry naukowiec siedzi wyłącznie w labie.
Z drugiej strony autorzy DSM piszą że w obszarach życia na których osobie nie zależy może panować chaos. Ma to sens, bo przecież doba musiałaby trwać z 90 godzin żeby zdążyć być perfekcyjnym w każdym calu życia.

Wydajność

3. Nadmierne poświęcenie się pracy i wydajności ze szkodą dla wolnego czasu oraz przyjaźni (niepodyktowane oczywistą potrzebą ekonomiczną).

Tutaj mamy wszystkich ludzi “którzy poddali się kulturze zapie*****” a tak naprawdę mogliby żyć inaczej. Są to osoby które po pracy zawodowej lecą do jakiejś organizacji charytatywnej, następnie oddają się wyłącznie swoim obowiązkom. Osoby dla których możliwym wypoczynkiem jest czytanie ale wyłącznie ważnych czy ambitnych książek. Często jest tak, że latami rezygnują z urlopów a przymusowo wolne dni wypełniają sprzątaniem czy jakąkolwiek “produktywną aktywnością”. Jeśli mają hobby to traktują je śmiertelnie poważnie, spotkania z przyjaciółmi (jeśli w ogóle mają przyjaciół) muszą być zorganizowane, a zabawa/rozgrywka ma trzymać się ściśle reguł.

Moralność i Etyka

4. Przesadna sumienność, skrupulatność i mała elastyczność w sprawach moralności, etyki oraz dotyczących wartości (niewynikająca z kulturowej czy religijnej tożsamości).

Niech no tylko ktoś złamie surowe reguły takiej osoby to albo usłyszy o tym w niewybrednych słowach albo nawet zostanie usunięty z grona znajomych. To mogą być jakiekolwiek zasady, czy to moralne, czy religijne, związane z pracą/szkołą albo relacjami. Dostosują się na najdziwniejszych regulaminów (albo same takie stworzą) i będą się stosować do nich w 100%. Osoby te nie są w stanie otworzyć umysłu i serca, nie potrafią zatrzymać srogiego oceniania, siebie (trzeba od siebie wymagać) i/lub innych (ten świat schodzi na psy).

Zagracenie

5. Niezdolność do wyrzucania zużytych lub bezwartościowych przedmiotów, nawet jeżeli nie mają wartości sentymentalnej.

To niezbyt skomplikowane kryterium, wystarczy nic albo prawie nic nie wyrzucać, zagracić sobie mieszkanie bo wszystko może się kiedyś przydać, kłócić się z rodziną o byle jaki wyrzucony przez nich drobiazg.

Zosia Samosia

6. Niechęć do przekazywania obowiązków lub pracy innym, jeśli nie poddadzą się narzuconym sposobom ich wykonania.
Tu mamy wszystkich którzy wolą “zrobić samemu bo inni nie mają pojęcia o niczym”. Może to przyjmować absurdalne formy, kiedy księgowy sam wykańcza latami mieszkanie bo uczy się z youtuba jak kłaść kafle. To się dodatkowo komplikuje kiedy również dużo pracuje. Może to być srogi szef który chodzi i pohukuje że podwładni nie stosują się do wszystkich zasad z ostatniego zebrania zespołu.

Oszczędność

7. Nadmierna oszczędność dotycząca siebie samego i innych. Pieniądze są postrzegane jakodobro, które powinno być gromadzone na wypadek katastrof, mogących nastąpić w przyszłości.

Nie wiadomo co się stanie, więc lepiej oszczędzać, a jeszcze lepiej oszczędzać każdą złotówkę. Osoba szuka więc wiele godzin okazyjnych cen, spędza dużo czasu na podróżowanie po sklepach z promocjami. Nie wydaje na “głupoty”, czy jakiekolwiek przyjemności, podobnie może skąpić innym. Na przykład jest bardzo bogata, ale dzieci chodzą w ubraniach z second handu, albo jedzą najtańsze rzeczy.

Brak elastyczności

8. Sztywność i upór.

Dość enigmatycznie sformułowane. Jednak kiedy pamiętamy że w tym zaburzeniu chodzi o kontrolę -bo lęk związany z jej brakiem byłby nie do wytrzymania łatwiej nam zrozumieć o co tu chodzi. Weźmy jakiś przykład: jeśli ktoś szczegółowo przygotuje plan podróży i poświęci na to ogrom czasu, zrobi (perfekcyjny zresztą) research co jest najbardziej polecane w tej czy innej miejscowości i nie jest w stanie cieszyć się nieustrukturyzowanym czasem to nic dziwnego że zmiana tego planu wydaje się zagrażająca. Niestety ta osoba nie bierze pod uwagę (bo wie i robi najlepiej) tego że ktoś inny woli spontanicznie podejmować decyzje na wakacjach i chce zwiedzać po swojemu. Wszystko to prowadzi oczywiście do:

Problemy Interpersonalne

W starych klasyfikacjach występował nacisk na problemy interpersonalne, trudności w komunikacji. Na przykład naciskanie innych by robili tak jak osoba chce, bo osoba anakastyczna nie ma pojęcia że takie zachowania są szkodliwe dla relacji. Dlatego osoby te mogą uważać relacje za trudne, mieć ciężkie małżeństwo (Reddy i in. 2016) a nawet agresywnie wybuchać (np. Villemarette-Pittman i in. 2004).

Odmiany Zaburzenia Osobowości Anankastycznej

Odmiany wyróżnia Millon biorąc pod uwagę to, że zaburzenia osobowości praktycznie nie występują pojedynczo. Próbuje więc przedstawić najczęstsze według niego mixy*.

(tak, wiem, powinno być ks ale ja po prostu uwielbiam literę x)

Sumienna (wzorcowa, czyli bez domieszek)

Jest bardzo porządną i sumienną osobą, która jest również niezwykle dokładna i szczegółowa. Może przez to mieć problemy z podejmowaniem decyzji a zarazem usztywniać się kiedy ją podejmie. Absolutnie dostosowuje się do zasad i chętnie podporządkowuje się innym. Sama o sobie myśli że jest przyjazna i można na nią liczyć. Poczucie obowiązku często wynika z mniej lub bardziej ukrytego przekonania, że jest nieprzydatna i odnosi porażki. Jest przesadnie skromna a poczucie wartości zależy od tego czy inni są z niej zadowoleni. Bardzo boi się popełniania błędów i dlatego pracuje z całych sił, ma ją to uchronić przed odrzuceniem i zapewnić sympatię.

Spętana (z domieszką negatywistycznej)

Jest ciągnięta w różnych kierunkach przez różne części swojej osobowości. Czuje się przytłoczona i zdezorientowana, niezdolna do podejmowania decyzji; jej umysł jest wypełniony gniewem, pesymizmem i niemocą.  W dodatku dręczy ją niekończący się strumień natrętnych myśli, które popychają ją do wykonywania kompulsywnych zachowań.

Sknera (z domieszką schizoidalnej)

Jest patologicznie oszczędna, nie jest w stanie dzielić się z innymi w dodatku wyrzucanie rzeczy graniczy u niej z cudem. Wiecznie boi się utraty i mocno trzyma się swoich dóbr, bo tylko one zapewniają jej jakiekolwiek poczucie bezpieczeństwa. Boi się że ktoś wedrze się w jej wnętrze i zobaczy przerażającą pustkę. Podobnie obawia się że może sama odsłonić i pokazać swoją gorszą, mroczną stronę.

Biurokrata (z domieszką sadystycznej)

Jest jeszcze biurokrata, ale to musicie już sami przeczytać ponieważ miała to być mieszanka z osobowością sadystyczną a tej już od dawna nie ma w obecnych klasyfikacjach, tutaj tylko skrót.

Ta osoba jest władcza, nadgorliwa w dodatku małostkowa i pozbawiona wyobraźni. Szuka miejsca w sformalizowanych instytucjach bo tylko tam czuje się silna a zasady tam panujące dają jej poczucie stabilizacji i sprawiają że czuje się tam bezpiecznie.

Purytanin (z domieszką paranoicznej)

Millon pisze że:

(…) popędy i impulsy kryjące się we wnętrzu „purytanów” są tak silne, a jednocześnie tak bardzo tłumione, że ludzie ci szukają zbroi wykutej z boskich racji, aby je oczyścić, przekształcić i opanować.” (s. 242).

Czarno białe myślenie jest u nich tak zaawansowane że dzielą świat na 2 części: wyłącznie dobrych i wyłącznie złych. Oczywiście oni są tymi dobrymi i muszą surowo piętnować innych by zapobiec demoralizacji świata. Rzecz jasna silnie oceniają innych i nie ma tu miejsca na poczucie humoru przez to są odbierani jako zbyt sztywni, pruderyjni i ponurzy.

Można ich znaleźć w kręgach religijnych, nacjonalistycznych a właściwie w każdym miejscu gdzie można ekstremalnie przerysować zasady i domagać się “czystki” i ukarania “grzeszników”. W dodatku w naszej kulturze podziwia się taką czystość, wierność zasadom i siłę, niewielu zastanawia się z czego to wynika i jakim oraz czyim kosztem się odbywa.

Gdzie zaczyna się problem?

Oczywiście posiłkuję się tu Millon’em ponieważ jest najbardziej zrozumiały i jasno opisuje wszelkie niuanse dotyczące zaburzeń osobowości. Na stronie 16 znajdziecie tabelę którą tu parafrazuje lub cytuję.

​

Dostosowane style osobowości anankastycznej

Jak widzicie w powyższej tabeli mogę mieć cechy tej osobowości ale nie w natężeniu które powoduje ból i cierpienie. Otóż mogę mieć styl osobowości anakastycznej (a nie zaburzenie). Millon jak zwykle pomaga i wyróżnia następujące style osobowości anakastycznej:

Styl sumienny

Osoby o stylu sumiennym (Oldham & Morris, 1990 za Millon 2005) lubią pracować, są wytrwali i mają silne przekonania na temat moralności i etyki. Są do pewnego stopnia perfekcjonistami i chcą, aby wszystko było społecznie akceptowalne. Zwracają uwagę na szczegóły i porządek. Przed podjęciem działania rozważają różne rozwiązania; mają także potrzebę oszczędzania lub gromadzenia rzeczy. Praca jest ich priorytetem; na przykład mogą spędzać wiele godzin w biurze, kończąc ważny projekt i dopieszczając szczegóły (ale na pewno zdążą ze swoją pracą i nie zignorują swoich istotnych, innych potrzeb. Wyznaczają sobie wysokie standardy i pracują więcej niż inni. W naszej kulturze osiągają tym wielki sukces więc i najwyższe szczeble kariery. Jeśli chodzi o emocje to są raczej powściągliwi niż romantyczni. Kwiaty i poezja to zupełnie nie ta bajka, tu liczy się tylko rozum i logika.

Styl zasadniczy

Drugim stylem osobowości anankastycznej (czyli przystosowawczym rodzajem) jest styl zasadniczy (Millon i in., 1994). Taka osoba zawsze chce zachowywać się konwencjonalnie i zgodnie z typowymi standardami. Szanuje tradycje, autorytety i zasady dobrego wychowania, a także prawo w najdrobniejszych szczegółach. Inni widzą tą osobę jako pracowitą, obowiązkową i uczciwą, taką na którą można zawsze liczyć. Która nie ma zaległości w pracy czy obowiązkach kosztem relaksu czy przyjemności – które nie są aż tak ważne dla niej.
Relacje natomiast nie są jej mocną stroną w imię zasady:

chcesz mieć rację czy relację?

No zdecydowanie woli mieć rację. Wręcz jest krytyczna wobec każdego kto żyje według innych wartości. Uważa się za hiper racjonalną ale sztywność, czarno białe podejście do rzeczywistości które przejawia, nie jest ostatnim poziomem rozwoju myślenia człowieka dorosłego (bo tym jest myślenie dialektyczne). W dodatku często są to po prostu racjonalizacje mające przykryć trudne emocje.
Jeśli mąci Wam to obraz koniecznie skorzystajcie z tabeli by to dokładnie zrozumieć

Osobowość Anankastyczna i Zaburzenia Współwystępujące

Intuicyjnie czulibyśmy że ta osobowość ma coś wspólnego z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym jednak wcale nie musi tak być. Wiele osób z OCD nie cierpi jednocześnie na OCPD. W OCD powinny występować wyraźne kompulsje i myśli natrętne czyli obsesje. Inne problemy które powinny nas zaalarmować byśmy szukali tego zaburzenia osobowości:

• uogólnione zaburzenie lękowe,
• fobia społeczna,
• fobie specyficzne

Autorzy DSM 5 dodają ostrożniej:

• zaburzenia odżywiania, w metaanalizie 87 badań: 23% osób z tym zaburzeniem osobowości miało również anoreksje, 12% bulimię (Martinussen i in., 2017),
• depresyjne,
• dwubiegunowe.

Osobowość Typu A?

Faktycznie zaburzenie osobowości anankastycznej wydaje się zbliżone do wzoru A który rzekomo ma występować u osób zagrożonych zawałem serca (psychologia zdrowia). Cechy typu A to między innymi skupienie na pracy, rywalizacji i praca w wysokim stresie (więcej o tej teorii i jej krytyka na angielskiej wiki)

Anankastyczna i Zaburzenia Odżywiania

Pewne cechy widujemy zarówno u osób z OCPD jak i w anoreksji: perfekcjonizm, obsesyjność i brak elastyczności. Badacze uważają że u nastoletnich dziewcząt wysoki poziom cech typowych w OCPD (szczególnie perfekcjonizm i brak elastyczności) są czynnikiem ryzyka dla późniejszych zaburzeń odżywiania (Anderluh i in. 2003). To jeszcze jeden argument za tym żeby diagnozować zaburzenia osobowości jak najwcześniej. Anoreksja to jedna z najbardziej śmiertelnych przypadłości psychicznych! W Anoreksji wieku młodzieńczego 69% zdrowieje vs maksymalnie 50% w dorosłości a 1/4 będzie chorowała do końca życia (MPH et al., 2019).

Anankastyczna (OCPD) a Zaburzenie Obsesyjno-Kompulsyjne (OCD)

Jak już wcześniej pisałam to zaburzenie osobowości pojawia się częściej u osób które najpierw mają zaburzenia obsesyjno kompulsyjne i spekuluje się że jest to czynnikiem ryzyka. Współwystępowanie (które pogarsza rokowanie) jest też dość wysokie:

• 23-32% osób z OCD ma również osobowość anankastyczną
• 20.9% osób z OCPD cierpi jednocześnie z powodu zaburzenia obsesyjno kompulsyjnego.

Są to jednak dwa różne problemy.

OCD występuje u 2% ludzi w populacji i jego uporczywe objawy są najczęściej ego dystoniczne (czyli widzę swoje obsesje i kopulsje jako problem oddzielny odemnie). Odwrotnie w zaburzeniu anankastycznym (do 7.9% ludzi) gdzie ludzie wręcz cenią siebie za zaburzone cechy (np. perfekcjonizm). (MPH i in., 2019).

OCPD a inne zaburzenia osobowości

Szereg badań o których więcej można poczytać u Widiger (2012) wykazało że OCPD współwystępuje z:

• zaburzenie osobowości unikającej (do 57% z osób OCPD)
• paranoicznej (do 39%)
• narcystycznej (do 30%)
• zależnej (do 31%)
• schizoidalnej (do 44%)

Leczenie zaburzenia anankastycznego

Autorzy (najnowszego) podręcznika Obsessive-Compulsive Personality Disorder wspominają nieliczne i dość skąpe (w uczestników) badania w dodatku bez porównania z listą kontrolną. Pewne interwencje wydają się skuteczne (CBT, współczesne formy ACT) natomiast konieczne są dalsze badania w celu ustalenia skuteczności metod leczenia OCPD (MPH i in., 2019). Na stronie NICE czyli National Institute for Health and Care Excellence gdzie można znaleźć metody oparte na dowodach naukowych świecą pustki jeśli chodzi o osobowość anankastyczną.

Metoda STAIR, CBT dla perfekcjonisty

W podręczniku (MPH i in., 2019). proponuje się metodę STAIR na którą składają się dwa skuteczne moduły CBT: regulacja emocji oraz interwencja dla perfekcjonizmu i braku elastyczności. Zwróćcie uwagę na odnośniki, wiele z tych metod jest opisanych szczegółowo na tym blogu, albo opiszemy je niebawem, podobnie warto zajrzeć do naszego podręcznika.

Zasady w STAIR

Podstawowy schemat tego leczenia to:

1. sprawdzenie i omówienie pracy domowej;
2. psychoedukacja na temat umiejętności (relacje, emocje itp);
3. odniesienie tego do sytuacji P;
4. wyjaśnienie nowych umiejętności;
5. ćwiczenie umiejętności

STAIR sesja po sesji

1 sesja: wstęp i uzasadnienie leczenia, regulacja emocji: nazywanie emocji+identyfikowanie sytuacji wywołujących emocje+trening oddechu przeponowego.
Praca domowa: oddech 5 minut 2 x dziennie; dziennik emocji.

2 sesja: regulacja emocji: jak regulować nieprzyjemne emocje; związek między uczuciami, myślami i zachowaniami; podkreślenie istniejących umiejętności radzenia sobie; trzy źródła stresu (myślenie, zachowanie, doznania cielesne) oraz metody regulowania.
Praca domowa: ćwiczenia oddechowe; dziennik uczuć; ćwiczenie metody regulowania stresu poznawczego (np. wizualizacje, dodawanie sobie odwagi, lub przerzucanie uwagi podczas stresujących sytuacji).

3 sesja: radzenie sobie ze stresem
Psychoedukacja na temat akceptowania i zarządzania trudnościami, plusy i minusy wejścia w trudną sytuację mimo odczuwanego dyskomfortu i trudnych emocji. Wybór przyjemnych aktywności z listy.
Praca domowa: ćwiczenia oddechowe; dziennik uczuć; plusy i minusy wejścia w jedną trudną sytuację i tolerowania dyskomfortu; zarządzanie cierpieniem; angażowanie się w przyjemne działania.

4 sesja: problemy interpersonalne
Psychoedukacja na temat schematów interpersonalnych (oczekiwania, oraz przekonania o związkach i ich funkcjonowaniu) + ćwiczenie identyfikowania schematów interpersonalnych.
Praca domowa: ćwiczenia oddechowe; dziennik uczuć+regulowanie emocji; arkusz schematu interpersonalnego 1x dziennie.

5 sesja: Alternatywne schematy interpersonalne
Wprowadzenie do odgrywania ról (dlaczego jest ważne i pomaga). Odegranie trzech wersji trudnej sytuacji:
1 . Pacjent jest sobą, a Terapeuta drugą osobą.
2 . T gra P a  P gra tą drugą osobę (to jest informacja zwrotna).
3 . P ponownie odgrywa siebie a T gra tą drugą osobę.
Omówienie nowych (zmodyfikowanych) schematów interpersonalnych i granie ról do sytuacji z arkusza schematów (z pracy domowej). Przedstawienie metody modelowania wyobrażeniowego (o tym napiszę niebawem).
Praca domowa: ćwiczenia oddechowe; dziennik uczuć+regulowanie emocji; inicjowanie przynajmniej jednej interakcji i ćwiczenie w niej nowego zachowania.

6 sesja: Elastyczność interpersonalna
Psychoedukacja na temat równowagi w relacjach (zrównoważona, relacje w której ja mam władzę i relacje w której ktoś inny ma władzę nade mną). Znaczenie elastyczności w sytuacjach interpersonalnych. Jako przykłady odgrywanie ról w relacjach o różnym układzie sił. Omówienie kolejnej (drugiej) części leczenia dotyczącej perfekcjonizmu i braku elastyczności.
Praca domowa: dziennik uczuć+regulowanie emocji; arkusz schematu interpersonalnego 1x dziennie; ćwiczenie nowych zachowań w relacjach o różnym rozkładzie sił. Lista pytań dotyczących drugiej części leczenia.

Faza druga STAIR: Perfekcjonizm i brak elastyczności

Tutaj autor proponuje osiem sesji (50 minutowych). Zaleca przeczytanie książki:

Overcoming Perfectionism (Shafran i in. 2019 ).
Kolejne sesje są dokładnie opisane w książce (wraz z pracami domowymi):

7 sesja: Podsumowanie 1 części, model poznawczo-behawioralny i psychoedukacja
Podsumowanie 1 fazy leczenia, co się udało, co wymaga dalszych wysiłków. Model poznawczo-behawioralny perfekcjonizmu oraz jak przejawia się on w życiu P i na jakie obszary funkcjonowania wpływa. Plusy i minusy wprowadzenia zmian kontra plusy i minusy perfekcjonizmu.
Praca domowa: dalsze rozdziały z książki

8 sesja: samomonitorowanie i mity dotyczące perfekcjonizmu
Stworzenie listy zachowań, które przyczyniają się do perfekcjonizmu P (np. robienie list, sprawdzanie czy nie literówek, unikanie, prokrastynacja, sztywne trzymanie się swojego planu, nie uznawanie potrzeb innych jeśli zmieniłyby plan). Zauważenie obszarów na które perfekcjonizm ma wpływ i wyłapywanie myśli, przekonań, emocji i zachowań powiązanych z perfekcjonizmem. Omówienie listy perfekcjonistycznych mitów typu: Jeśli chcesz ogarniać musisz skupić się wyłącznie na swoim celu, zrezygnować z wszelkich innych zainteresowań i zajęć.
Praca domowa: przeczytanie kolejnego rozdziału, monitorowanie zidentyfikowanych perfekcjonistycznych zachowań oraz wypełnienie kwestionariusza na temat częstotliwości tych zachowań (np.: jak często sprawdzasz swoją pracę pod kątem błędów?)

9 sesja: dopytywanie znajomych (ankiety) i eksperymenty behawioralne
Pytanie innych jak radzą sobie z konkretnymi zadaniami, żeby zrozumieć jak inni wypełniają swoje obowiązki i jakie mają standardy. Na przykład pisanie esejów na uczelnię, osoba perfekcjonistyczna może spędzać bardzo dużo czasu robiąc research a potem nie zdążyć z napisaniem pracy (albo zarywać noce i być w ogromnym stresie). Tutaj można rozdać ankietę znajomym studentom oraz absolwentom i dopytać: ile czasu spędzili na zgłębianiu literatury, czy najpierw zrobili plan pisania, ile czasu zabrało im samo pisanie a ile poprawianie. Wyjaśnienie czym są eksperymenty behawioralne i dlaczego są pomocne (że planujemy konkretne zachowanie w określonej sytuacji). Podobnie jak w eksperymencie naukowym sprawdzamy swoją teorię (nasze przekonania) w prawdziwym świecie, by ocenić ich przydatność. Wymyślamy wspólnie z P eksperyment w tym: przekonanie, przewidywanie co się wydarzy i to co faktycznie się dzieje.
Praca domowa: kolejny rozdział książki, monitorowanie perfekcjonistycznych zachowań, wykonanie eksperymentu i zapisanie wniosków

10 sesja: myślenie dychotomiczne (czarno-białe, wszystko-albo-nic) i podważanie go w eksperymentach behawioralnych.
Po omówieniu czym jest ten rodzaj zniekształcenia poznawczego przeprowadzamy nowy eksperyment. Na przykład „jeśli spóźniłam się 20 minut na wykład to lepiej wcale na niego nie pójdę” zamieniamy na „lepiej pójść na część wykładu niż wcale” i faktycznie tak robimy a potem zastanawiamy się czy to była korzystniejsza decyzja. Tutaj pokazujemy również wszystkie stany szarości: że między nigdy i zawsze jest jeszcze czasami, zazwyczaj itp.
Praca domowa: kolejny rozdział książki, monitorowanie perfekcjonistycznych zachowań, planowanie i wykonanie eksperymentów i zapisanie wniosków.

11 sesja: podważanie zniekształceń poznawczych
Nauczenie się o pozostałych zniekształceniach (selektywna uwaga, pomijanie pozytywów, podwójne standardy, krytyk wewnętrzny, generalizacja). Te przekonania zostały przetestowane w kolejnych eksperymentach oraz za pomocą restrukturyzacji poznawczej (zapis myśli i podważanie ich).
Praca domowa: kolejny rozdział książki, zapis myśli i podważanie ich, wykonanie eksperymentów i zapisanie wniosków.

12 sesja: prokrastynacja, zarządzanie czasem i przyjemne wydarzenia
Czym jest prokrastynacja, jak wiąże się z perfekcjonizmem, jakie są jej wady a jakie zalety. Gdzie występuje w życiu P i co można zrobić by sobie z tym poradzić (np. dzielenie na mniejsze części). Zastosowanie tej metody do konkretnego problemu P. Dodatkowo uczymy zarządzania czasem, planowania aktywności (w tym zostawienie czasu na przyjemności, zabawę i relacje). Zaplanowanie eksperymentu który przetestuje przekonanie: zabawa to strata czasu (np. spacerowanie bez celu po mieście).
Praca domowa: kolejny rozdział książki, zapis myśli i podważanie zniekształceń poznawczych, wykonanie eksperymentów i zapisanie wniosków.

13 sesja: samokrytyka i samowspółczucie
Wyjaśnienie że perfekcjonizm wiąże się ze wstydem, a krytykowanie siebie lub sztywne trzymanie wygórowanych zasad jest podtrzymywaniem tego schematu. Tutaj próbujemy zachęcić P do rozluźnienia swoich sztywnych zasad (robienie wystarczająco dobrze), odpuszczenie ostrych zasad i zastąpienie ich bardziej elastycznymi sugestiami. Wystrzeganie się uogólniania i pozostałych zniekształceń. Historia o współczującym przewodniku i wnioski jakie można z tego wyciągnąć (traktowanie siebie jako przyjaciela).
Praca domowa: kolejny rozdział książki, zapis krytycznych myśli i emocji z nimi związanych, wartości ważne w relacjach i zastosowanie ich do siebie, dziennik współczujących stwierdzeń.

14 sesja: samoocena i zapobieganie nawrotom
Ostatni temat psychoedukacji: samoocena i jak ją rozwijać na pozostałe obszary życia (nie tylko osiągnięcia). Przejrzenie postępów i zastanowienie nad kolejnymi krokami które będą zgodne z celami i wartościami P. Wyjaśniamy czym jest nawrót i jak można sobie z nim radzić.

Farmakoterapia zaburzenia anankastycznego

Generalnie nie mam pojęcia na temat leków, więc po prostu zacytuję wnioski z rozdziału 10 książki Obsessive-Compulsive Personality Disorder (MPH i in., 2019).

“SSRI są najczęściej badaną klasą leków w leczeniu OCPD, a następnie TCA, a następnie SNRI. Istnieje o wiele mniej badań dotyczących leków przeciwpsychotycznych czy stabilizatorów nastroju. Badane SSRI obejmują fluwoksaminę, fluoksetynę, sertralinę, paroksetynę, cytalopram i escitalopram.
Spośród tych leków fluwoksamina była jedynym lekiem której skuteczność przewyższa placebo i zmniejsza się nasilenie wielu cech OCPD. Wyniki należy jednak traktować ostrożnie, ponieważ skala zastosowana do oceny dotkliwości OCPD została stworzona specjalnie dla tego badania, a zatem jej ważność i wiarygodność nie zostały ustalone.”

Radykalnie Otwarta Terapia Dialektyczno-Behawioralna

Obiecującym podejściem w przypadku problemów z perfekcjonizmem i nadmiarem kontroli jest nowy rodzaj DBT czyli RO-DBT. Plusem jest polskojęzyczny podręcznik. Szczególnie ważne podejście jeśli pracujemy z kimś kto ma dodatkowo zaburzenia odżywiania.

RADYKALNIE OTWARTA TERAPIA DIALEKTYCZNO-BEHAWIORA: Teoria i praktyka w terapii zaburzeń związanych z nadmierną kontrolą

a tutaj anglojęzyczny workbook

The Radically Open Dbt Workbook for Eating Disorders: From Overcontrol and Loneliness to Recovery and Connection

Terapia Uwagi Millona

Zawsze wartościowe są dla mnie uwagi tego specjalisty. Tutaj uczula on że:

• te osoby są bardzo wrażliwe na krytykę;
• terapia z osobą anakastyczną może zamienić się w próbę sił (T konfrontuje, a P jeszcze bardziej się wycofuje pod naciskiem postrzeganej krytyki);
• konieczna jest cierpliwość i akceptacja tego że te osoby czasami potrzebują wszystko szczegółowo rozważyć i nie są gotowe na przeżywanie emocji bo oznacza to dla nich ekstremalną słabość;
• warto prowadzić ustrukturyzowane sesje (dają poczucie bezpieczeństwa i podkreślają że proces terapeutyczny to nie jakieś banialuki);
• często pomocna jest terapia par, ponieważ osoby te często dobierają się komplementarnie i może to wzmacniać objawy (np. osoba anankastyczna która prowadzi za rękę osobę zależną i we wszystkim ją wyręcza).

Inne Pomysły na Terapię

Nie mogę wam streszczać wszystkich książek które czytam 😉 więc podpowiem tylko skąd jeszcze czerpać pomysły na terapię osoby z zaburzeniem osobowości anankastycznej:

Adult Psychotherapy Homework Planner

The Personality Disorders Treatment Planner

a jeśli chcecie przeczytać dokładnie sesja po sesji o terapii STAIR to znajdziecie taką oto książkę

Treating Survivors of Childhood Abuse and Interpersonal Trauma, Second Edition

ps. wszelkie komentarze dotyczące obszerności i szczegółowości tego artykułu będę kasować 😉 

Cześć! to ja – Vivian. Zaczęłam ten blog i staram się pisać jak najczęściej albo publikować artykuły innych naszych autorów. Na emocjepro nie mamy żadnych reklam i to się nie zmieni.
Pisanie czy publikowanie takiego artykułu zajmuje mnóstwo czasu i energii, dlatego proszę Cię śledź nasze konta społecznościowe i w ten sposób okaż swoje wsparcie dla naszych działań. To naprawdę ważne, bo coraz mniej ludzi czyta a młode osoby oglądają głównie filmy, ewentualnie tiktoki czy skróty na instagramieZ większą ilością followersów będziemy w stanie dotrzeć do tych młodych osób (np. linki na instagramie można umieszczać od 10 000 fanów).Mimo ogromnej ilości czytelników bloga nasze konta (FaceBook, youtube, spotify lub czytelniejszy soundcloud) są wciąż mizerne – naprawdę potrzebujemy Twojej pomocy.
A poniżej wszystkie nasze linki i konta:

źródła:

Anderluh MB, Tchanturia K, Rabe-Hesketh S, et al: Childhood obsessive­ compulsive personality traits in adult women with eating disorders: defining a broader eating disorder phenotype. Am J Psychiatry 160(2):242– 247, 2003 12562569
MPH, J. E. G. M., JD, MRCPsych, S. R. C. M. P., & Pinto, A., PhD. (2019). Obsessive-Compulsive Personality Disorder. American Psychiatric Pub.
Martinussen, M., Friborg, O., Schmierer, P., et al. (2017). The comorbidity of personality disorders in eating disorders: A meta- analysis. Eating and Weight Disorders – Studies on Anorexia, Bulimia and Obesity, 22, 201–9. doi:10.1007/s40519-016-0345-x
Millon, T., Davis, R. (2005). Zaburzenia osobowości we współczesnym świecie. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia.
Tyrer, P. J., & Mulder, R. (2022). Personality Disorder: From Evidence to Understanding.
Widiger, T. A., & Widiger, T. (2012). The Oxford Handbook of Personality Disorders. Oxford University Press.
Tyrer, P. J., & Mulder, R. (2022). Personality Disorder: From Evidence to Understanding.
Cheli, S., MacBeth, A., Popolo, R., & Dimaggio, G. (2020). The intertwined path of perfectionism and self‐criticism in a client with obsessive‐compulsive personality disorder. Journal of Clinical Psychology, 76(11), 2055–2066.
MPH, J. E. G. M., JD, MRCPsych, S. R. C. M. P., & Pinto, A., PhD. (2019). Obsessive-Compulsive Personality Disorder. American Psychiatric Pub.
Widiger, T. A. (2012). The Oxford Handbook of Personality Disorders. Oxford University Press.
Villemarette-Pittman, N. R., Stanford, M. S., Greve, K. W., Houston, R. J., & Mathias, C. W. (2004). Obsessive-compulsive personality disorder and behavioral disinhibition. The Journal of Psychology: Interdisciplinary and Applied, 138(1), 5–22. https://doi.org/10.3200/JRLP.138.1.5-22
Reddy, M. S., Vijay, M. S., & Reddy, S. (2016). Obsessive-compulsive (Anankastic) Personality Disorder: A Poorly Researched Landscape with Significant Clinical Relevance. Indian journal of psychological medicine
Lynch, T.R., Seretis, D., & Hempel, R.J. (2016). Radically Open-Dialectical Behaviour Therapy for Overcontrolled Disorders: including Refractory Depression, Anorexia Nervosa, and Obsessive Compulsive Personality Disorder. In Alan Carr & Muireann McNulty (Eds.). Handbook of Adult Clinical Psychology, 2nd edition.