Borderline i ADHD podobieństwa, różnice

Borderline i ADHD: podobieństwa i różnice tych dwóch zaburzeń, jak rozpoznawać je w praktyce klinicznej, co mówią badania o współwystępowaniu i leczeniu.

Poważne Zaburzenia

Zarówno BPD jak i ADHD są poważnymi zaburzeniami psychicznymi. W dodatku wiele objawów jest podobnych. Impulsywność, drażliwość i dysregulacja emocji są charakterystycznymi objawami obydwu tych zaburzeń.
Podobieństwa te skłoniły naukowców do postawienia kluczowych pytań:

Borderline i ADHD czy to jedno i to samo?

jak duże jest współwystępowanie BPD i ADHD,
czy oba zaburzenia nie są tak naprawdę różnymi obrazami jednego zaburzenia,
czy mają wspólne czynniki ryzyka, biologiczne lub środowiskowe oraz
jak te zaburzenia wpływają i wzmacniają się nawzajem.

ADHD zaczyna się w dzieciństwie/nastoletniości

ADHD jest neurorozwojowym zaburzeniem mającym swoje początki w dzieciństwie lub wczesnym okresie dojrzewania, charakteryzującym się stałym wzorcem zaburzenia uwagi i/lub impulsywności-nadruchliwości powodującymi kliniczne problemy funkcjonalne, rozwojowe i psychospołeczne. Zaburzenie to dotyka około 5% dzieci wd badań polskich (Polańczyk G.,2007).

ADHD utrzymuje się w dorosłości u 75% osób

Badania podłużne wykazały, że objawy ADHD często utrzymują się w dorosłości, około dwóch trzecich przypadków spełniło kryteria pełnego zaburzenia (Brookes K, et al., 2006).
Badania epidemiologiczne wykazały, że ADHD dotyczy 2.5-4% dorosłych (de Graaf R, et al.,2008; Fayyad J, et al., 2007; Kessler RC, et al., 2006). Powszechnie uważa się, że ADHD jest typowo męskim zaburzeniem (do poradni zgłaszanych jest więcej chłopców niż dziewczynek), natomiast w dorosłości różnica między płciami nie jest tak wyraźna (Rucklidge JJ. , 2010). Po prostu dziewczynki kulturowo „grzeczne” szybciej uczą się kompensować swoje objawy i cierpią z powodu „cichego ADHD”.

ADHD i dysregulacja emocji

Oprócz głównych kryteriów diagnostycznych ADHD, dysregulacja emocji jest uważana za cechę, objaw wspierający to rozpoznanie. Dysregulacja emocji w ADHD opisywana jest jako problem z kontrolą temperamentu:

uczucie drażliwości, częste, krótkotrwałe wybuchy;
nadmierną reaktywnością emocjonalną (zmniejszona zdolność do radzenia sobie z typowymi życiowymi stresami, skutkująca częste uczucie zmęczenia i przytłoczenia);
zmiennością nastroju (krótkie, nieprzewidywalne zmiany miedzy normalnym nastrojem a depresją lub lekkim podnieceniem).

ADHD wiek zachorowania

Zgodnie z klasyfikacją zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-V, rozpoznanie ADHD wymaga sześciu z dziewięciu objawów nieuwagi lub nadruchliwości/impulsywności w dzieciństwie oraz pięciu z dziewięciu w dorosłości. Dodatkowe kryteria obejmują:

wiek zachorowania w dzieciństwie, definiowany jako wystąpienie kilku objawów przed 12 rokiem życia. Klinicystom rekomenduje się 16 rż bo wtedy wd badań można wyłapać 100% dziecięcego ADHD i 99% dorosłego;
wszechobecność objawów tłumaczona jako występująca w dwóch lub więcej sytuacjach (dom, szkoła, praca, z rodziną, z przyjaciółmi) oraz zakłócenie lub obniżenie jakości funkcjonowania społecznego, szkolnego lub zawodowego.

ADHD, niejednorodna grupa

Profil objawów oraz ich natężenie są bardzo zróżnicowane u poszczególnych osób, zarówno z uwagi na deficyt uwagi jak i nadruchliwość/impulsywność związaną z upośledzeniem funkcjonowania w różnych obszarach. Stwierdzono, że dysregulacja emocji jest niezależnym predyktorem upośledzenia funkcjonowania w ADHD, uwzględniającym podstawowe objawy, takie jak nieuwagę oraz nadruchliwość/impulsywność oraz wykluczającym inne współwystępujące zaburzenia psychiczne.

ADHD upośledza wiele ważnych obszarów życia

Upośledzenia te mogą znacząco wpływać na edukację, pracę oraz szeroko pojęte relacje interpersonalne. Osoby dorosłe z ADHD częściej osiągają niższy poziom wykształcenia, gorzej sobie radzą w pracy, częściej zostają z niej zwolnione, mają trudności w utrzymaniu długotrwałych relacji społecznych, ich małżeństwa częściej kończą się rozwodem, mają więcej poważnych wypadków na drodze oraz częściej angażują się działania przestępcze.

ADHD nie występuje solo

ADHD bardzo rzadko występuje „solo”, nawet 90% osób dorosłych cierpiących z powodu ADHD ma przynajmniej jedno dodatkowe zaburzenie (Nutt DJ, et al., 2007). Najczęściej współwystępujące zaburzenia to: zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe, nadużywanie substancji psychoaktywnych oraz zaburzenia osobowości w tym BPD.

ADHD i Borderline

Kryteria diagnostyczne BPD oraz współwystępowanie z innymi zaburzeniami zostało już wyczerpująco opisane w innych artykułach, dlatego pozwolę sobie ominąć ten wątek. 🙂
Współwystępowanie chorób psychicznych występuje powszechnie i jest definiowane jako występowanie dwóch lub więcej zaburzeń u danej osoby w tym samym czasie. Każde z rozpoznań powinno stanowić wyjątkowy wkład w kliniczny obraz danej osoby.

Jak już Vivian pisała w innym artykule, zakłada się się, że nawet 59,5% pacjentów borderline miało w dzieciństwie ADHD (Fossati, 2002). Około 33% osób z zaburzeniem z pogranicza cierpi również z powodu ADHD (psychiatrzy, którzy pracują z takimi osobami na codzień mówią, że nawet 50%).

1/3 osób z BPD ma też ADHD

W jednym z badań próbek populacyjnych, wyniki Narodowego Badania Epidemiologicznego dotyczącego „Alkoholu i chorób pokrewnych” przeprowadzonego na próbie 34 000 osób dorosłych, stwierdzono, że współwystępowanie BPD i ADHD w ciągu całego życia wynosi 33,7%. Dla porównania wskaźnik BPD w populacji ogólnej wynosi 5,2% (Bernardi S, et al., 2012). Te badania i wyjątkowo wysokie wyniki BPD omówiono tutaj (po wszelkich poprawkach, konserwatywnie można założyć, że w populacji BPD to 1-3%).

Borderline i ADHD, podobieństwa

Specyficzne objawy ADHD i BPD są różne, jednak wiele cech klinicznych dla tych zaburzeń jest wspólnych, między innymi:

Przewlekłe objawy (przypominające cechy) i uporczywy przebieg;
dysregulacja emocji, w tym dysregulacja złości;
impulsywne, ryzykowne zachowania;
niestabilne relacje interpersonalne.
początek w dzieciństwie lub wczesnej młodości. Uwaga: w aktualnej literaturze o ADHD pisze się również o początku we wczesnej dorosłości, w niektórych przypadkach (Moffitt TE, i in., 2015).

Objawy BPD i ADHD nakładają się na siebie

Objawy BPD oraz związane z nimi cechy ADHD znacząco się na siebie nakładają (jak widać w tabeli powyżej). Biorąc pod uwagę początek obu zaburzeń, można je nazwać „rozwojowymi” – mają swój początek w dzieciństwie/ nastoletniości i utrwalają się jako zachowania, dlatego w dużym stopniu diagnoza różnicowa opiera się na konkretnych objawach i zachowaniach używanych do zdefiniowania tych dwóch zaburzeń. Wielu badaczy uważa, że ADHD może przyczyniać się do rozwoju BPD (stanowi bazę temperamentalną).

Borderline i ADHD, impulsywność

Zacznijmy od impulsywności i przyjrzyjmy się jak jest ona manifestowana w obu wymienionych zaburzeniach. Uwaga, jak zwykle nie jest tak, że trzeba mieć każdy z tych czynników, test do ADHD znajdziecie tutaj, ale ostatecznie ocenia się go z klinicystą (bo to wywiad diagnostyczny, tak samo jak w przypadku borderline).

Impulsywność w ADHD

W ADHD impulsywność utrudnia osobie czekanie na swoją kolej, przerywają w czasie rozmowy, wtrącają się w rozmowy i czynności innych, wygadują (sekrety, informacje, na swój i innych temat).
Zachowania impulsywne nie zawsze są tak „ciężkie” u osób dorosłych z ADHD. Kiedy jednak są, mogą prowadzić do poważnych problemów w funkcjonowaniu społecznym np.:

samouszkodzeń
zachowań ryzykownych, takich jak: niebezpiecznej jazdy, niebezpiecznego seksu, problemów w relacjach i zachowań agresywnych.

Impulsywność w BPD

Impulsywność jest czwartym kryterium diagnostycznym BPD wg. DSM, „zachowania impulsywne stwarzające potencjalne samozagrożenie np. wydawanie pieniędzy, seks, nadużywanie substancji, lekkomyślne prowadzenie pojazdów, kompulsywne jedzenie”. Zatem impulsywność jest jednym z głównych objawów diagnostycznych BPD natomiast w ADHD jest jakby powiązaną z tym zaburzeniem cechą.

Borderline i ADHD, dysregulacja emocji

Następnym, kluczowym symptomem jest dysregulacja emocji. Jest to trzon problemów u osób zmagających się z borderline. Natomiast u osób cierpiących z powodu ADHD jest cechą wspierającą tę diagnozę i źródłem wielu problemów psychospołecznych. Dysregulacja emocji jest konstruktem opartym na wymiarach, która dotyczy szybkich i bardzo intensywnych zmianach emocjonalnych, od silnego rozdrażnienia do „gorącego” temperamentu. Asheron wraz ze współpracownikami (Asherson P, Kuntsi J, Taylor E., 2005) stwierdzili, że problem dysregulacji emocji dotyka 72-90% osób dorosłych z ADHD oraz należy go traktować jako niezależny symptom, który pozwala przewidzieć zaburzenie w sferze społecznej, edukacyjnej i zawodowej.

U osób z borderline dysregulacja emocji prowadzi do uporczywej niestabilności emocjonalnej, wewnętrznego napięcia oraz trudności w panowaniu nad emocjami, takich jak gniew (ósme kryterium diagnostyczne wg. DSM-V).

Borderline i ADHD, radzenie sobie z emocjami

Mówi się, że osoby z ADHD mają silną potrzebę poszukiwania nowych intensywnych doświadczeń, ciągłej zewnętrznej stymulacji za pomocą której regulują swoje emocje, to może być np. aktywność seksualna, zachowania agresywne, ale też gry komputerowe.

Borderline i ADHD, podobieństwa, różnice podsumowanie

Niestety nie mamy praw autorskich, żeby wrzucić tutaj grafikę, która ładnie to podsumuje. Można ją obejrzeć tutaj; natomiast ja tutaj ją opiszę (Matthies SD, Philipsen A., 2014):

cechy BPD:

Chroniczne tendencje samobójcze
Poczucie pustki
Samouszkodzenia
Dysocjacja

cechy ADHD:

Deficyty uwagi,
hiperaktywność
deficyty funkcji wykonawczych (uwaga, percepcja, pamięć)
rozhamowanie zachowania

ADHD&Borderline:

Niestabilność emocjonalna;
deficyty interpersonalne;
zachowania impulsywne

i dwie cechy na granicy (prawie wspólne), PTSD (bliżej jednak borderline), dezorganizacja (bliżej jednak ADHD).

Borderline i ADHD, tendencje samobójcze i samouszkodzenia

Osoby z borderline częściej dokonują samouszkodzeń by poradzić sobie z wewnętrznym napięciem oraz nieprzyjemnymi emocjami (Philipsen A., 2006). Żeby bardziej pokomplikować: w najnowszej literaturze również są wzmianki o zachowaniach samobójczych oraz samouszkodzeniach wśród osób z ADHD (Allely CS., 2014).
Jedne z badań wykazały silny związek między ADHD dokonanymi samobójstwami wśród młodych mężczyzn i nastolatków (Miller M, 2011) oraz myślami samobójczymi u nastoletnich dziewcząt (Cho SC, 2008). Na podstawie badania podłużnego, stwierdzono, że wystąpienie ADHD we wczesnym dzieciństwie jest czynnikiem ryzyka zachowań samobójczych u osób w wieku 9 -18 lat (Chronis-Tuscano A, 2010).
W skierowanej do kliniki próbie nastolatków, Biederman i koledzy stwierdzili, że dziewczęta ze współistniejącym ADHD i ciężką depresją miały więcej myśli samobójczych w porównaniu z tymi, które cierpiały tylko z powodu depresji.
Natomiast Impey przeprowadził przegląd związku między ADHD a dokonani samobójstwami i stwierdził, że objawy ADHD występują częściej w populacji samobójców i mogą być przyczyną, że kończą się one zgonem.

Współwystępowanie zmienia leczenie

Podsumowując, należy zwrócić uwagę i pamiętać o tym jak ważne jest przeprowadzenie rzetelnej diagnozy. Współistnienie ADHD i BPD może komplikować zarówno sam proces diagnostyczny jak i proces leczenia. Obecnie pacjenci ze współistniejącym ADHD i BPD są leczeni z powodu jednego lub drugiego zaburzenia, częściej BPD gdyż ADHD wśród osób dorosłych jest nadal „nowym” zjawiskiem. Niestety leczenie to nie jest skuteczne.

Borderline i ADHD, terapia

U tej grupy pacjentów, nieuwaga i tak zwane deficyty funkcji wykonawczych jak np. problemy z utrzymaniem uwagi, koncentracją, zapomnieniem, planowaniem, pamięcią roboczą, „wysiedzeniem”,niepokojem, zniecierpliwieniem, zapamiętaniem informacji podczas sesji terapeutycznych, a także niepokój fizyczny, prowadzą do trudności w zaangażowaniu i regularnemu uczęszczaniu w terapii, nie wspominając o odrabianiu prac domowych (Matthies SD, 2014).

nasz poradnik dla ADHD

Borderline i ADHD, ważna farmakoterapia!

W wyżej wymienionych objawach występujących u osób z ADHD i BPD kluczową rolę odgrywa farmakoterapia ADHD. Dlatego nie można jej odmawiać dorosłym pacjentom z ADHD, tylko namawiać i rekomendować (stygmatyzacja metylfenidatu może to utrudniać). Bez tego leczenie BPD może być skazane na porażkę. Otwarte badania kliniczne wskazują na wartość takiego podwójnego leczenia.

źródła:

Allely, C.S. The association of ADHD symptoms to self-harm behaviours: a systematic PRISMA review.
Miller ML, Chiles JA, Barnes VE. Suicide attempters within a delinquent population. J Consult Clin Psychol. 1982
Impey M: Completed suicide, ideation and attempts in Attention Deficit Hyperactivity Disorder. 2011
Matthies SD, Philipsen A. Common ground in Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) and Borderline Personality Disorder (BPD)–review of recent findings. Borderline Personal Disord Emot Dysregul. 2014
Moukhtarian TR, Mintah RS, Moran P, Asherson P. Emotion dysregulation in attention-deficit/hyperactivity disorder and borderline personality disorder. Borderline Personal Disord Emot Dysregul. 2018
Kuja-Halkola, R., Lind Juto, K., Skoglund, C. et al. Do borderline personality disorder and attention-deficit/hyperactivity disorder co-aggregate in families? A population-based study of 2 million Swedes. Mol Psychiatry (2018)
Cumyn L, French L, Hechtman L. Comorbidity in adults with attention-deficit hyperactivity disorder. Can J Psychiatry. 2009
Cho SC, Kim JW, Choi HJ, Kim BN, Shin MS, Lee JH, Kim EH: Associations between symptoms of attention deficit hyperactivity disorder, depression, and suicide in Korean female adolescents. Depress Anxiety. 2008
Chronis-Tuscano A, Molina BSG, Pelham WE, Applegate B, Dahlke A, Overmeyer M, Lahey BB: Very early predictors of adolescent depression and suicide attempts in children with attention-deficit/hyperactivity disorder. Arch Gen Psychiatry. 2010,
J.J.S. Kooij, D. Bijlenga, L. Salerno, R. Jaeschke, I. Bitter, J. Balázs, J. Thome, G. Dom, S. Kasper, C. Nunes Filipe, S. Stes, P. Mohr, S. Leppämäki, M. Casas, J. Bobes, J.M. Mccarthy, V. Richarte, A. Kjems Philipsen, A. Pehlivanidis, A. Niemela, B. Styr, B. Semerci, B. Bolea-Alamanac, D. Edvinsson, D. Baeyens, D. Wynchank, E. Sobanski, A. Philipsen, F. McNicholas, H. Caci, I. Mihailescu, I. Manor, I. Dobrescu, T. Saito, J. Krause, J. Fayyad, J.A. Ramos-Quiroga, K. Foeken, F. Rad, M. Adamou, M. Ohlmeier, M. Fitzgerald, M. Gill, M. Lensing, N. Motavalli Mukaddes, P. Brudkiewicz, P. Gustafsson, P. Tani, P. Oswald, P.J. Carpentier, P. De Rossi, R. Delorme, S. Markovska Simoska, S. Pallanti, S. Young, S. Bejerot, T. Lehtonen, J. Kustow, U. Müller-Sedgwick, T. Hirvikoski, V. Pironti, Y. Ginsberg, Z. Félegyházy, M.P. Garcia-Portilla, P. Asherson, Updated European Consensus Statement on diagnosis and treatment of adult ADHD,