Autorka: Magdalena Oleśniewicz

Jak rozmawiać z kimś kto ma BPD? 

A więc dobrze- co pan chce, żebym powiedział? Żebym powiedział, że to zabawne, a pan powie, że nie bo to smutne? Albo, żebym powiedział, że to smutne, to pan wtedy właśnie powie, że nie, bo to zabawne? Tak się można bawić długo.

-Edward Albee, Kto się boi Wirginii Woolf?

Powyższy cytat dość dobrze odzwierciedla trudności, jakie mogą się pojawiać w komunikacji z osobą, która cierpi na zaburzenie osobowości borderline. Wahania nastroju, niekiedy podejrzliwość, niespójny sposób komunikowania swoich potrzeb mogą zdecydowanie utrudniać porozumiewanie się z taką osobą. Osoby takie cechują się wysoką reaktywnością emocjonalną, inaczej mówiąc reagują na wszystko zdecydowanie bardziej intensywnie. Powstaje tutaj pewna sprzeczność, z jednej strony osoby takie poszukują nowości, są impulsywne i mają tendencję do ryzykownych zachowań, z drugiej strony są bardzo wrażliwe na krytykę i jakąkolwiek formę rzeczywistego bądź wyimaginowanego odrzucenia, tak naprawdę takiej osobie bardzo zależy na uznaniu i akceptacji ze strony otoczenia. Powstaje tutaj nieunikniony konflikt, bo często z powodu impulsywnych reakcji osoby z zaburzeniem borderline nie otrzymują oczekiwanej aprobaty i akceptacji od otoczenia bądź najbliższych osób. Człowiek taki jednocześnie pragnie stymulacji i nowości, a z drugiej strony stałości, przewidywalności i bezwarunkowej akceptacji, co, jak pewnie łatwo się domyślić, może być trudne do jednoczesnego zaspokojenia. Jednak bardzo często za tym kryje się ogromna bezradność, a nie złe intencje.

Komunikacja w relacji terapeutycznej

W klasycznej terapii poznawczo-behawioralnej istotne są techniki terapeutyczne oraz poznawczy element konceptualizacji. W trzeciej fali terapii CBT większy nacisk kładzie się na aspekt relacyjny. W terapii schematów stworzonej przez J. Younga terapeuta odgrywa rolę zdrowego dorosłego, zwłaszcza w początkowej fazie terapii, a na pacjenta z zaburzeniem osobowości borderline patrzy jak na opuszczone dziecko. Ostatecznie to pacjent ma nabyć takich umiejętności, by stać się zdrowym dorosłym i nabyć umiejętności samoopiekowania się oraz regulacji swoich emocji. Relacja terapeutyczna traktowana jest zatem w sposób dość centralny i ważny. Wówczas ważnymi zadaniami terapeuty jest tak zwane powtórne ograniczone rodzicielstwo oraz empatyczna konfrontacja. Powtórne ograniczone rodzicielstwo polega na próbie zaspokojenia (oczywiście nie w pełni, gdyż jest to niemożliwe, stąd nazwa ograniczone) niezaspokojonych w dzieciństwie potrzeb pacjenta. Empatyczna konfrontacja natomiast wiążę się ze zrozumieniem wielu trudnych emocji pacjenta, przy jednoczesnym konfrontowaniu go z problematycznymi zachowaniami (jak np. nierealistyczne żądania bądź niechęć do współpracy). Young wyraźnie podkreślał, że zachowania osób z BPD często wynikają z bezradności i braku potrzebnych umiejętności radzenia sobie (zwłaszcza z emocjami) a nie z prób manipulacji.

SET (wsparcie, empatia i prawda)

Jak zatem najlepiej i najprościej komunikować się z osobą cierpiącą na zaburzenie osobowości z pogranicza?

SET to system komunikacji, który ma sprawić, że komunikacja będzie sprawna, zwłaszcza, gdy jest to potrzebne w sytuacjach kryzysowych. Nazwa wywodzi się od pierwszych słów: S-support, E-empathy i T-truth.

S= komunikat JA informujący o wsparciu
E= empatia
T= prawda

W sytuacjach kryzysowych komunikacja z osobą z zaburzeniem borderline może być szczególnie trudna ze względu na doświadczane przez nią chaotyczne emocje oraz nierzadko nierealistyczne żądania, by być przy niej blisko („Nienawidzę Cię, nie odchodź’’).

System SET operuje zwięzłymi, spójnymi komunikatami. W stosowaniu tego sposobu komunikacji kluczowe jest autentycznie zrozumienie oraz (co równie ważne) wytrwałość. Pierwsza część dotyczy Wsparcia, czyli osobistego komunikatu na temat tego, że zależy nam na tej osobie i troszczymy się o nią. Np: „Martwię się, kiedy widzę, jak cierpisz w tym momencie’’.
Kolejnym elementem jest wyrażenie empatii. Komunikat taki może brzmieć: „Wyobrażam sobie, że to musi być bardzo bolesne/krzywdzące/trudne”. Komunikat ten warto wyrażać w sposób stonowany, bez przesadnego nawiązywania do własnych uczuć (Jak JA się z tym czuję), tylko skupić się na doświadczeniu osoby, która w danym momencie przeżywa trudne uczucia. Warto wystrzegać się komunikatów typu: „Wiem, jak się czujesz’’, co samo w sobie prowokuje do odpowiedzi: Wcale nie wiesz, nie masz pojęcia.

Ostatni komunikat T odnośnie prawdy odnosi się tak naprawdę do rzeczywistości i sytuacji z tu i teraz. Oddaje w dużym stopniu odpowiedzialność za intensywne uczucia osobie z borderline, przy jednoczesnym zaakcentowaniu empatii i wsparcia. Przykładowy komunikat T może brzmieć: „Co zamierzasz z tym zrobić?’’ W komunikacie T ważne jest odnoszenie się do konkretnych faktów i zdarzeń. Na przykład: „Wydarzyło się to i to…Oto, co ja mogę uczynić, a Ty co zamierasz zrobić?’’.

Komunikaty T powinny być zwięzłe, jasne i odwołujące się tylko do faktów, bez obwiniania bądź atmosfery karania („No i pięknie, co teraz zamierzasz? Narobiłeś, to teraz masz’’). Jak nietrudno się domyślić część dotycząca faktów może być najtrudniejsza do zaakceptowania przez osobę w silnych emocjach z BPD. Ważne, by w komunikacji takiej uwzględniać  wszystkie trzy elementy. Jeśli pominiemy wsparcie, osoba poczuje się osamotniona, jeśli pominiemy empatię, osoba taka poczuje się niezrozumiana. Jeśli natomiast pominięty zostanie komunikat T (prawda) osoba taka nie poczuje, że to na niej koniec końców spoczywa odpowiedzialność i decyzyjność, co może wiązać się często z nierealistycznymi oczekiwaniami. Pozornie przez chwilę może być spokojniej i łagodniej, jednak celem nie jest wzmacnianie rozczarowania, co jest nieuchronną konsekwencją nierealistycznych oczekiwań.

Jak pisałam wcześniej osoby cierpiące na BPD często pokazują sprzeczne komunikaty. Przykładowo osoba taka może cierpieć na depresję, chcieć się zabić, a jednocześnie zabrania szukania pomocy.

Osoby cierpiące na BPD mają trudności w tolerowaniu dyskomfortu psychicznego, najchętniej uciekłyby, powstrzymały w jakiś sposób nieprzyjemne i trudnie uczucia, emocje. Kiedy więc poczują nieprzyjemne emocje, czują jeszcze większy dyskomfort z tego powodu, co powoduje błędne koło. Wówczas komunikat z serii Wsparcie i Empatia pokazują, że osoba taka nie musi być skazana na samotność, a jednocześnie komunikat T (prawda) pokazuje, że czasami uczucia są adekwatne do sytuacji i po prostu są, pojawiają się i jest to część rzeczywistości, którą warto zaakceptować, bo nie jesteśmy w stanie sprawić by gniew zniknął, a z pewnością-nie od razu (choć warto pamiętać, że emocje są jak fale, w końcu muszą stać się mniej intensywne).

Osoby cierpiące na borderline często odczuwają pustkę i poszukują sensu, stałości oraz przewidywalności. Przykładem może być dziewczyna cierpiąca na BPD oraz jej chłopak. W sytuacjach silnego gniewu i wzburzenia dziewczyna ta stosuje przemoc wobec swojego chłopaka, on stosując komunikację SET może pokazać jej, że kocha ją jako osobę i zależy mu na niej, ale nie akceptuje stosowanej wobec niego przemocy,

komunikat z serii Prawda

wówczas komunikat z serii Prawda musi być precyzyjny i niezmienny, czyli wytrwale stosowany.

Podsumowując, stosując komunikację SET ważne, aby komunikaty z serii Prawda były faktycznie prawdziwe. Osoba cierpiąca na zaburzenie osobowości z pogranicza ma w sobie wiele ambiwalentnych uczuć, a ambiwalentne i niejednoznaczne zachowania innych jeszcze bardziej mogą pogarszać jej stan oraz konkretną relację (co ma wpływ na dwie osoby). Ważne jest zatem rzeczywiste stawianie granic. Dla osoby cierpiącej na BPD stałość i przewidywalność jest jednym z ważniejszych czynników leczących, choć wymaga nie lada wytrwałości, empatii i szczerego zrozumienia ze strony innych osób.

Kochani w związku z kilkoma konferencjami i ustawą RODO, miałyśmy tyle pracy, że niestety maj jest bardzo ubogi w posty 🙁 obiecuję, że się poprawię niebawem – za to udało mi się zrobić nową stronę oraz orientacyjny test borderline online na psychoterapia.ws – Vivian

Bibliografia:
1. Popiel, A, Pragłowska E. Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i Praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Paradygmat, 2008.
2. Linehan, M.M. Zaburzenie osobowości z pogranicza. Terapia poznawczo-behawioralna: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010.
3. Hal Straus, J.J. Nienawidzę Cię! Nie odchodź! Zrozumieć osobowość borderline: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018.