Osobowość Zależna, zaburzenie osobowości zależnej, DPD

Długi artykuł o osobowości zależnej, jej podtypach, z jakimi problemami się wiąże, jak wygląda terapia osób z zaburzeniem zależnym.

Zaburzenie Osobowości Zależnej i Borderline

Według badań od 16% do nawet 50 % osób z zaburzeniem z pogranicza ma dodatkowo również zaburzenie osobowości zależnej, przypominam więc, że rzucanie tekstami w stylu border, psychopata, to jest nie dość, że szkodliwe, ale też nietrafne, bo po pierwsze same diagnozy są skomplikowane, po drugie za diagnozami stoją ludzie z krwi i kości, którzy cierpią i desperacko próbują przeżyć i się zmienić.
Poprzedni artykuł dotyczący osobowości zależnej (usunięty) wymagał poważnych poprawek i to moja próba zrobienia tego.

BIERNOŚĆ w osobowości zależnej

Millon, który stworzył model ewolucyjny rozwoju osobowości, pisze, że:

Osobowość = dostosowanie się

Osobowość jest więc sposobem dopasowania się do wczesnego środowiska w którym żyjemy (dzieciństwo/młodość).
Ewolucyjnie bierność to absolutne wykorzystanie tego co oferuje otoczenie. Osoby zależne osłabiają wręcz swoją niezależność, by zapewnić sobie opiekę, sympatię, wsparcie.

Syndrom Jelonka Bambi

Jak to zwykłam mówić, uruchamiają syndrom jelonka Bambi (to moje określenie – absolutnie nie naukowe).

Jak widzicie Jelonek, jest słodki, uroczy, lubiany i ma wsparcie. Tak też zwykle bywa z osobami z tym zaburzeniem osobowości.
Niestety Jelonek może wręcz nie pójść na studia, nie szukać pracy, będzie usilnie miły i naiwny, słowem sprzeda duszę, by tylko ktoś silniejszy, magiczny obrońca i wybawca prowadził go za rękę przez niebezpieczny świat.
Kryteria diagnostyczne możecie przeczytać na wikipedii,  a tutaj przedstawiam je bardziej opisowo:

Zależność finansowa

Osoba taka często jest zależna finansowo, czy to od partnera, czy od rodziców. Nie potrafi się odkleić od nich jednak nie z powodu pieniędzy. Zależność jest dużo głębsza, pieniądze to czubek góry lodowej. Niejednokrotnie osobie takiej udaje się w końcu zdobyć niezależność finansową, a mimo to nadal nie jest w stanie się oddzielić od swojego opiekuna.

Podejmowanie decyzji

Potrzebuje, by ważne osoby podejmowały decyzje w przypadku kluczowych sytuacji (wybór szkoły, zawodu, kupno mieszkania). Ma trudności z podejmowaniem decyzji, często nawet te codzienne, drobne (w co się ubrać, co zamówić w restauracji). To są właśnie te osoby, które wysyłają zdjęcia butów do swoich przyjaciół zanim je kupią (ale uwaga, należy spełnić o wiele więcej kryteriów niż tylko to).

Brak asertywności, paniczny lęk przed konfrontacją

Jest zupełnie nieasertywna, wyrażenie sprzeciwu jest dla niej bardzo, bardzo trudne, a jakakolwiek, nawet najmniejsza konfrontacja ją przeraża.
Zrobi wszystko, by być lubianą, by mieć oparcie w innych (np. zostaje po imprezie i pomaga gospodarzom w sprzątaniu; pożycza samochód, mimo, że sam go potrzebuje, oddaje swój płaszcz, a sam marźnie).

Osoba z zaburzeniem osobowości zależnej nie wierzy w siebie

Nie wierzy w siebie, uważa się za nieudolną, niezdolną do osiągnięcia sukcesu, czy wykonania jakiegoś zadania samodzielnie, przy tym nie brakuje jej motywacji, tylko wiary w siebie.

Bardzo boi się samotności

Osoba czuje się wyjątkowo niekomfortowo, kiedy jest sama. Często martwi się tym, że “zostanie sama na starość”, są okresy, kiedy martwi się tym bez przerwy. Związki tej osoby zwykle są “na zakładkę” – nie potrafi wytrzymać w pojedynkę, to sprawa psychicznego być, albo nie być, po prostu musi kogoś mieć.

Zdrowy Styl Osobowości Zależnej: Styl Oddany

Zaburzenia osobowości to wzór funkcjonowania, który powoduje cierpienie. To, że ktoś odnajduje się w niektórych opisach, nie oznacza jeszcze, że ma zaburzoną osobowość. Jak zachowuje się osoba o stylu zależnym (ale zdrowo funkcjonująca)?
Osoby o stylu oddanym, czy też zgodnym, mają ogromne zasoby bezwarunkowej miłości, mają w sobie prawdziwą empatię, lubią dawać wsparcie, otuchę swoim bliskim. Są mili nawet dla tych, których nie lubią, skupiają się na pozytywnych cechach ludzi. Żyją dla innych, są szczęśliwi, kiedy ich bliscy są szczęśliwi, dlatego bez żalu dostosowują swoje preferencje do nich. Pokojowo rozwiązują konflikty, są gotowe przepraszać, iść na kompromis, słowem zrobią bardzo wiele dla dobra relacji.

Niestety granica między normą, a zaburzeniem jest cienka, powyższy styl oddany, kiedy przesadny, zamienia się w niekorzystny wzorzec zaburzenia osobowości zależnej.

Rodzaje Osobowości Zależnej: Podtypy Millona

Millon jak zwykle z grubej rury potrafi opisywać, nie śmiem jednak go poprawiać.

Osobowość Zależna Niedojrzała

Zależna Niedojrzała (odmiana czystego wzorca): prostoduszna, dziecinna, brak jej umiejętności, nie do końca rozwinięta emocjonalnie, niedoświadczona, łatwowierna, niezdolna do podjęcia obowiązków dorosłego człowieka.

Nie chcę dorosnąć i już!

To osoby, które na zawsze pozostają dziećmi. Nie znoszą obowiązków oraz wszelkich aktywności, czy działań związanych z byciem odpowiedzialnym, dorosłym człowiekiem. Lubią dzieci, lubią spędzać z nimi czas, lubią się z nimi bawić i wygłupiać. Są nieskomplikowane, niedoświadczone, nie mają potrzeby żeby coś osiągać. Wynika to, albo z braku energii i ambicji, oraz przerażenia, które wzbudzają w nich wymagania dorosłego życia, albo bierności i kompletnej beztroski, nie mają umiejętności, bo nie wierzą w siebie (zobacz więcej). To, co charakterystyczne, osobom tym nie przeszkadza taki stan rzeczy, są zadowolone z tego, co mają. Często nie chcą przyjąć absolutnie żadnej roli dorosłego i choć są sympatyczne i towarzyskie, to tylko dopóki mogą realizować swój niedojrzały styl zachowania, myślenia i odczuwania. Gdy wymagania wobec nich wzrastają nie jest już tak różowo, bliscy widzą ich jako nieodpowiedzialne, nieporadne, niezdolne do samodzielnego życia.

Osobowość Zależna Nieefektywna

Zależna Nieefektywna (zależna + cechy osobowości schizoidalnej): bezproduktywna, niczego nie osiąga, niekompetentna, w niczym się nie wyróżnia; szuka spokoju w życiu; odmawia radzenia sobie z trudnościami; nie przejmuje się własnymi brakami.

Lunatykowanie

Sa to osoby o bardzo niskim poziomie energii, łatwo się męczą, są sztywne, nieelastyczne. Osoby „nieefektywne” mają w sobie empatię i pragną bliskich związków z innymi (w przeciwieństwie do osoby z zaburzeniem schizoidalnym). Pragną spokojnego, wolnego od obowiązków życia, tutaj związane jest to bardziej z brakiem motywacji (niż niedojrzałością). Ze względu na domieszkę cech schizoidalnych ignorują wymagania, które stawia im życie. Przechodzą przez życie, jak we śnie. Nie angażują się, nie poświęcają niczemu, mogą być pesymistyczne: “taki mój los, nic nie poradzę”. Te osoby zwykle idealizują i stapiają się z drugim człowiekiem. Stapiają się tak mocno, że tracą własną tożsamość. W ten sposób próbują poczuć, że są ważne, mają stabilność emocjonalną i sens życia. Ostatecznie robią wszystko, by pracować na rzecz kogoś, albo jakiejś instytucji, natomiast swoim własnym zdolnościom zaprzeczają całkowicie, co powoduje, że tracą te zdolności, razem z niechcianą niezależnością.

Osobowość Zależna Usłużna

Zależna Usłużna (zależna + cechy osobowości histrionicznej): uprzejma, życzliwa, chętna, pełna dobrej woli, zgodna, uczynna, sympatyczna; zaprzecza niepokojącym uczuciom; chętnie podporządkowuje się innym.

Czarująca i słodka

Taka osoba bardzo boi się porzucenia, dlatego jest uległa, uprzejma, słodka i naiwna. Może być czarująca i towarzyska, zrobi wszystko, by uniknąć konfliktu. Ocenia siebie wyłącznie na podstawie swoich relacji (a nie własnych cech, czy wartości). Może wręcz utracić swoją tożsamość na rzecz stopienia się z drugą osobą, ma poczucie, że kompetencje tej drugiej osoby niejako spływają na nią, a stworzona więź jest nierozerwalna. Dobry humor jej nie opuszcza, żartami odciąga uwagę od problemów. Nie potrafi krytycznie myśleć, całe życie wyręcza się innymi, więc nie zdobywa umiejętności potrzebnych do dorosłego życia. Partnera traktuje z najwyższą atencją i wyrozumiałością, dzięki temu partner czuje się silniejszy i bardziej kompetentny. Osoba usłużna oddaje odpowiedzialność za swoje życie, chętnie poświęcając swoje potrzeby, opinie, wartości. Jedyne co się liczy, to sympatia innych. Utrata partnera może spowodować głęboką depresję. Okazywanie poczucia winy, lęku, czy dolegliwości fizycznych służy zapobiegnięciu krytyki/porzucenia i ma zapewnić wsparcie i sympatię.

Osobowość Zależna Zaniepokojona

Zależna Zaniepokojona (zależna + cechy osobowości unikającej): nigdy nie osiąga spokoju; wiecznie czymś się niepokoi i zadręcza; pełna obaw i złych przeczuć; szczególnie boi się porzucenia; czuje się osamotniona, jeśli obok nie ma dorosłej, wspierającej ją osoby.

Lęk przed utratą wsparcia

Większość z nich prowadzi pasożytniczy żywot na koszt różnych instytucji. Osobę „zaniepokojoną” cechują szczególnie głębokie obawy, które łączą się z brakiem jakiejkolwiek inicjatywy. Taka osoba bardzo boi się utraty opieki, ten głęboki lęk, może owocować wybuchami złości wobec tych, którzy nie spełniają jej oczekiwań dotyczących opiekowania się nią. Te wybuchy wyróżniają ten typ spośród innych. Osoby zaniepokojone stronią od ludzi, czują się odizolowane i samotne. Starają się być miłe i spokojne, ale wewnątrz odczuwają masę negatywnych emocji. Pod ich, często chronicznym zmęczeniem, może czaić się depresja. Cierpią też z powodu objawów somatycznych, brakuje im siły najbardziej podstawowe obowiązki, życie jest dla nich pełne pustki i trudów.

Osobowość Zależna: Różnicowanie

Millon uważa, że osobowość ta podobna jest do histrionicznej, unikającej oraz borderline.

zaburzenie osobowości zależnej vs histrionicza

cechy wspólne: silna potrzeba aprobaty społecznej, silna potrzeba bycia kochanym, stąd zabieganie o względy innych, zaprzeczanie własnym poglądom i uczuciom (jeśli mogłyby się nie spodobać partnerowi). Stara się nie mieć zbyt wyraźnej tożsamości- żeby nikt nie miał pretensji, bardzo wrażliwa na krytykę.
różnice: osoby z zaburzeniem osobowości zależnej polegają na innych, by mieć opiekę, wsparcie, czuć się bezpiecznie, chcą by nimi kierować i dlatego kultywują swoją postawę bezradności. Uwaga otoczenia skupia się na nich, ponieważ trzeba się tymi potulnymi, uległymi osobami opiekować. Nie są w stanie okazywać złości. Natomiast osoby z zaburzeniem osobowości histrionicznej są pełne werwy, energicznie działają na rzecz zdobycia uwagi, bycia w centrum zainteresowania,

zaburzenie osobowości zależnej vs unikająca

cechy wspólne: nieśmiałe, brak pewności siebie, obawa przed krytyką, silna potrzeba bycia pod opieką innych.
różnice: osoba z zaburzeniem osobowości zależnej pragnie wieść życie pod opieką, jest ufna i otwarta na relacje, swoją uległością wzbudza dominację innych. Osoba z zaburzeniem osobowości unikającej boi się ludzi (odrzucenie, krytyka), jeśli zapewni jej się warunki pozbawione ryzyka krytyki, chce się rozwijać i działać samodzielnie.

zaburzenie osobowości zależnej vs borderline

cechy wspólne: lęk przed porzuceniem, zacieranie granic między sobą, a innymi, idealizowanie partnera.
różnice: osoba z zaburzeniem osobowości borderline okazuje złość i nieprzewidywalne, bardzo intensywne emocje, może próbować kontrolować partnera (by uniknąć porzucenia), w silnym stresie może tracić kontakt z rzeczywistością, osoba z zaburzeniem osobowości zależnej nie pozwala sobie na okazywanie negatywnych emocji, dobrze funkcjonuje dopóki ma opiekę i wsparcie, biernie czeka na to, co będzie. Wierzy w “i żyli długo i szczęśliwie”, w stresie może cierpieć z powodu ataków paniki/ zaburzeń lękowych.

Rozwój Osobowości Zależnej (teoria interpersonalna)

Zwykle wychowują ich opiekunowie, którzy nie pozwalają na niezależność. Są nadopiekuńczy i dają dziecku wszystko, gotowe, na tacy. W takiej sytuacji dziecko nie ma motywacji, by rozwijać umiejętności. Może dojść aż do tego, że rozwój mowy będzie opóźniony: dziecko nie musi nazywać, kiedy wszystkie jego potrzeby są spełniane z wyprzedzeniem. Część dzieci się buntuje i zaczyna rozwijać własne ja, niestety nie wszystkie. Są takie, które przez długi czas pozostają zależne od patologicznych rodziców, którzy zniechęcają je do każdego, nawet drobnego, przejawu niezależności. Rodzice ci nieustannie się boją o jego bezpieczeństwo, karmią, ubierają, noszą, są przesadnie troskliwi i uczynni.
Często cieszy ich bliskość, którą mogą mieć w takim stopniu tylko z dzieckiem zależnym.
Czasami to choroba dziecka, albo nieobecność jednego z rodziców prowadzi do takiego zachowania opiekuna. Ich nieograniczona miłość nie pozwala na oddzielenie się dziecka nawet, kiedy pójdzie do szkoły. Rówieśnicy mogą odrzucić takie niepewne siebie, nieśmiałe, “dziecko mamusi”, wtedy ono jeszcze bardziej przywiera do swoich opiekunów i cechy zależne pogłębiają się (błędne koło).
W miarę dorastania troska przekształca się w kontrolę: „bezlitosna opiekuńczość”. Dziecko jest potępiane za niezależne zachowania, a nagradzane za uległe, takie warunkowanie zachowania, doprowadza w końcu do tego, że zachowania niezależne budzą silne poczucie winy. Ostatecznie dziecko wyrasta na osobę, która potrzebuje stałego wsparcia innych, nie wierzy we własne możliwości, czuje się słabe i boi się krytyki (utrata wsparcia).

Problemy Współwystępujące przy Osobowości Zależnej

Typowe problemy, które pojawiają się przy tym zaburzeniu osobowości:

Lęk w osobowości zależnej

Zaburzenia lękowe, napady paniki oraz fobia i agorafobia. Z kolei uogólnione zaburzenie lękowe (GAD) charakteryzuje się u tych osób obawami, że: zostaną porzucone, nie przeżyją, nie dadzą rady; martwią się o jakość swojej pracy; czuję się napięte, zmęczone, mogą mieć problemy ze snem (leżą bezsennie i analizują rozmowy z partnerem).

Depresja w osobowości zależnej

Bardzo często współwystępuje, niektórzy badacze wręcz uważają, że jedno jest niemożliwe bez drugiego. Poczucie beznadziejności i bezradności są typowe dla depresji. Z kolei osoby z zależnym zaburzeniem osobowości często czują bezradność i beznadzieję, bo nie wierzą, że same mogą sobie poradzić. Wychodzące z depresji osoby silnie zależne załamują się szybciej niż te 0 mniejszej zależności (przy tym samym nasileniu problemów życiowych). Szczególnie utrata partnera może doprowadzić do silnych reakcji depresyjnych, wraz z partnerem tracą dosłownie wszystko, a także część samego siebie (stopienie tożsamości).

Objawy somatyczne w osobowości zależnej

Objawy często uwalniają je od odpowiedzialności, zapewniają opiekę i troskę – tym samym są wzmacniane. Choroby odwracają uwagę od poczucia, że partner traci zainteresowanie, a ich więzi są słabsze. Zwykle osoby zależne nie są świadome tych zależności, tylko w najcięższych przypadkach osoba zależna świadomie fabrykuje objawy.

Leczenie zaburzenia osobowości zależnej

Zwykle zgłaszają się po pomoc, kiedy dopadają ich objawy lękowe i depresyjne, ale najczęściej w momencie, gdy z jakiegoś powodu przestają czuć się bezpiecznie – może to być rozpad związku, utrata bliskiej osoby zapewniającej wsparcie, życiowa konieczność podjęcia bardziej odpowiedzialnych zadań – wtedy często pojawiają się lęki, ataki paniki, depresja, objawy somatyczne, które są bezpośrednią przyczyną szukania pomocy.

W zaburzeniu osobowości zależnej najważniejsza jest terapia

Podstawową metodą leczenia jest psychoterapia, podczas której można zrozumieć źródła problemów, sposoby utrzymywania relacji z bliskimi oraz nauczyć się wchodzenia w relacje w sposób, który prowadzi do autonomii, a nie podporządkowywania się. Choć oczywiście leczenie bardzo różni się w zależności od współwystępujących problemów.

Paradoks, by się uniezależnić jest się zależnym

W terapii tych osób pojawia się dylemat – aby poradzić sobie z zależnością pacjent musi najpierw stworzyć relację zależności z terapeutą. A bycie w relacji z terapeutą powoduje, że sama terapia dostarcza wszystkiego czego osoba zależna potrzebuje.
Taka terapia może trwać bez końca. Tylko ujawnianie i otwarte mówienie o tym problemie może pomóc uruchomić naturalne siły dążące do rozwoju niezależności osoby zależnej. Terapeuta musi być bardzo uważny, by nie przedłużyć zanadto terapii.

tekst na podstawie książki:

Theodore Millon, Roger Davis, Zaburzenia Osobowości we współczesnym świecie, Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa, 2005Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa, 2005f

możecie również poczytać fantastyczną książkę Linehan o Zaburzeniu Osobowości z Pogranicza