Szaleństwo i Sztuka, czyli kreatywność i zaburzenia psychiczne

Kreatywność (wikipedia) – proces umysłowy pociągający za sobą powstawanie nowych idei, koncepcji lub nowych skojarzeń, powiązań z istniejącymi już ideami i koncepcjami. Myślenie kreatywne to myślenie prowadzące do uzyskania oryginalnych i stosownych rozwiązań. Alternatywna, bardziej codzienna definicja kreatywności mówi, że jest to po prostu zdolność tworzenia czegoś nowego.

Tworzenie i Cierpienie

Umiejętność wymyślania nowych rzeczy pozwoliła nam przetrwać, jest to więc wręcz ewolucyjnie niezbędna cecha. Homo sapiens rządzi światem właśnie dlatego, że potrafił i nadal potrafi wymyślać nowe idee i technologie.
Z drugiej strony koszta problemów psychicznych są ogromne, złamani ludzie, rozpadające się rodziny. W skali makro również daje się to odczuć, światowe obciążenie chorobami raportuje WHO i jasno pokazuje jak wielkim kosztem jest np. depresja.

Boskie Szaleństwo?

Czy te dwie cechy mogą się ze sobą jakoś łączyć? Rozsądek podpowiada, że tak, w końcu to ten sam umysł. Skoro już w starożytności Platon twierdził, że artyści posiadają boskie szaleństwo:

Szaleni? Malarze

Czy gdyby nie “szaleństwo” to mielibyśmy te dzieła? Wzięłam pierwsze z brzegu z tego artykułu, ale artystów z zaburzeniami nastroju, czy psychotycznymi mamy bez liku:

Michelangelo Buonarroti

Vincent Van Gogh

Edgar Degas

spójrzmy na udręczonych pisarzy i poetów i idźmy dalej, pomijając tak wielu innych kreatywnych twórców (aktorów, piosenkarzy, wynalazców, naukowców) choć jednego filozofa nie sposób nie zacytować:

Szaleni? Pisarze

Sylvia Plath

Lew Nikołajewicz Tołstoj

Virginia Woolf

Ernest Hemingway

Kreatywność i “szaleństwo” czy mamy tu związek?

Jak zwykle w wielkich naukowych dysputach mamy sympatyków tej tezy, jak i odwrotnie.  A konkretnie przeciwnicy głoszą, że nie ma takiego połączenia, a wszelkie dane naukowe to syfiasta metodologia, a źródła tych danych trzeba wyrzucić do kosza, a najlepiej spalić razem z ich twórcami.
Wiedzcie więc, że nie możemy być tego pewni. Co gorsza w nauce niczego nie możemy być pewni -hahahah, nie – poważnie mówię.
Ja opieram się na informacjach z mojej praktyki i oczywiście danych naukowych albo ogólnie dostępnych.

Cena za sztukę

Wiem więc jak wysoką cenę płacą niejednokrotnie twórcy. Okupują swoje dzieła samotnością, izolacją i cierpieniem. Znieczulają się różnymi substancjami bo ich życie stało się nie do zniesienia, czasami nawet nie mieli szansy spróbować innej drogi i porównać, która strona lustra bardziej im pasuje.

Kim jestem żeby oceniać którą drogą należy podążać? Ja głęboko wierzę, że każdy z nas żyje najlepiej jak potrafi w danym momencie. Choć jako terapeutka DBT absolutnie nie uznaję wyjścia ostatecznego.

wracając do tematu, bo takie puste frazesy to każdy z nas może wyprodukować 😉

Jaka jest osobowość kreatywna?

Martinsen próbował ustalić jaka jest osoba kreatywna. W swoich badaniach stworzył profil osoby kreatywnej i wyłonił typowych 7 cech, dwie poznawcze:

Fantazja i Nieelastyczność

• Orientacja asocjacyjna najważniejsza cecha, oznacza bogatą i produktywną wyobraźnię,skłonność do zabawy, łatwość fantazjowania i eksperymentowania -tutaj mamy mocną korelację z otwartością na doświadczenie z wielkiej piątki.- artyści mają tu wysokie wyniki
• Elastyczność, łatwo mogę zmienić swoje zdanie i ogląd sytuacji, nie mam sztywnych poglądów, akceptuje niejasne sytuacje, myślę dialektycznie.-artyści jako grupa mają tutaj niższe wyniki

pozostałe cechy dotyczą bardziej emocji i motywacji:

Niestabilność, Oryginalność i Nieugodowość

• niestabilność emocjonalna, osoby niezbyt pewne siebie, lękliwe, cierpiące z powodu wahań nastroju – artyści mają tu wysokie wyniki
• motywacja, potrzeba osiągnięć, autonomiczność, determinacja i skupienie na celu -artyści jako grupa mają tutaj średnie wyniki
• oryginalność, niechęć do zasad, są liberalni  i zupełnie niekonserwatywni – artyści mają tu wysokie wyniki
• ambicja, potrzeba uwagi, uznania, wpływu, osoby z wysokimi wynikami są dominujące, poszukujące uwagi, chcą być w centrum zainteresowania -artyści jako grupa mają tutaj niższe wyniki
• ugodowość (podobna do ugodowości z wielkiej piątki), są to osoby które lubią ludzi i prawdziwie się o nich troszczą, są nieoceniający.-artyści jako grupa mają tutaj niższe wyniki

Odrzucenie, negatywne emocje i kreatywność

Chciałabym Wam przedstawić najciekawsze moim zdaniem badanie Modupe Akinola i Wendy Berry Mendes z Harvard University, które pokazuje jak negatywne emocje zwiększają kreatywność. Mianowicie zmierzono badanym jakiś super skomplikowany wskaźnik powiązany z depresją DHEAS  i tak wyłoniono grupę z emocjonalną wrażliwością -po szczegóły idźcie do źródła.
Następnie część osób badanych doznało odrzucenia, a druga część odwrotnie (w eksperymencie badani brali udział w rozmowie o pracę i potem byli oceniani przez panel ekspertów). Badani mieli mierzony zarówno DHEAS jak i sami raportowali o swoich emocjach. Potem badani mieli wykonać kolaż.

I! teraz, TADAM: wyniki. Otóż okazało się, że najbardziej kreatywne były kolaże osób które nie tylko doznały odrzucenia, ale też od początku miały wyższą wrażliwość. Czyli te najbardziej zdołowane!

ehh współczuję tym biedakom…

no dobrze ale popatrzmy na to w bardziej zorganizowany sposób, a podsumowano to w książce The Cambridge Handbook of Creativity

Kreatywność i Zaburzenia Nastroju

W ciągu życia (badania US) mamy 3.9% ryzyka na zapadnięcie na zaburzenia afektywne dwubiegunowe, 20.8% na jakiekolwiek zaburzenie nastroju. Jeśli faktycznie kreatywność wiąże się z tymi problemami, ryzyko zapalności powinno być wyższe dla artystów. Mamy tu 3 poważne badania:

• Andreasen (1987), studia przypadków: wśród uczestników prestiżowej szkoły kreatywnego pisania 80% cierpiał z powodu zaburzenia nastroju i 4 razy częściej zapadali na zaburzenie afektywne dwubiegunowe.
• Jamison w 1980 również analizował studia przypadków i wśród uznanych pisarzy 38.3% miało jakiekolwiek zaburzenie nastroju a 6.4 afektywne dwubiegunowe (więc prawie 2 razy więcej niż w ogólnej populacji).
• Ludwig 1994 zauważył wysoką częstotliwość depresji (56%) oraz manii (19%) wśród pisarzy-kobiet.

te badania były krytykowane ze względów metodologicznych, ale potem powstało wiele innych o większym rygorze naukowym i obraz przedstawia się jasno (choć może nie tak dokładnie w liczbach). Otóż większe kreatywne sukcesy osiągają osoby z łagodniejszą formą zaburzenia afektywnego, czyli cyklotymią, a także artyści którzy sami nie chorują ale mają takie osoby w rodzinie. Przykładem z życia byłby Gustav Klimt, którego siostra i matka cierpiały z powodów psychicznych. On bardzo się tym przejmował, natomiast sam był zdrowy.

Kreatywność i Zaburzenia Spektrum Schizofrenii

Od dawna podejrzewano takie związki, na przykład Robert Schumann (kompozytor) uważał, że Beethoven i Mendelssohn przesyłają ze swoich grobów utwory muzyczne; poeta William Blake, który miał halucynacje od dzieciństwa uważał że same demony albo inne duchy są źródłem jego sztuki; Tesla uważał że komunikuje się z Marsjanami.

Oczywiście schizofrenia to najczęśćiej, bardzo ciężka i destabilizująca choroba. Artyści nią dotknięci zwykle tworzą nie w trakcie epizodu psychotycznego, ale po nim, kiedy objawy ustąpią.

Nie ma dowodów na to, że takie zaburzenia występują częściej wśród osób kreatywnych, są liczne dowody że częściej mają krewnych z takimi problemami. Tak jakby za kreatywność odpowiadała część tego genotypu.

Kreatywność i Schizotypowość

Mamy zaburzenie osobowości schizotypowej (jedynej nie opisanej jeszcze na blogu) ale kryterium każdego zaburzenia osobowości jest cierpienie i niedostosowanie. Natomiast osoby kreatywne mają wyższe wyniki w schizotypii. Dlatego naukowcy wyróżnili dwa rodzaje schizotypii:

• pozytywną schizotypię (magiczne myślenie, delikatne urojenia, omamy, np w szumie wiatru słyszę szepty elfów)
• negatywną schizotypię, (anhedonia, problemy z zachowaniami społecznymi, izolacja, dezorganizacja poznawcza – trudności w koncetracji)

Badania pokazują, że kreatywność wiąże się z pozytywną, ale nie negatywną schizotypią.

Kreatywność i Alkoholizm

Już starożytni uważali alkohol za metodę na przywołanie muzy, ale jak jest naprawdę?
w przekrojowych badaniach US (Kessler et al., 2005) ryzyko alkoholizmu to 5.4%; w badaniach Andreasen 30% pisarzy cierpiało z powodu alkoholizmu. Ludwig (przestudiował biografie 1000 nie żyjących artystów) i przytacza jeszcze dokładniejsze cyfry:

• artyści 22%
• kompozytorzy 21%
• występujący muzycy 40%
• aktorzy 60%
• pisarze 37%
• poeci 30%

Ponownie ważne są proporcje, jakaś dawka alkoholu może stymulować proces kreatywny, ale z pewnością nie da się być produktywnym artystą nadużywając jakiejkolwiek substancji.

Kreatywność i ADHD

Głęboko wierzę, że wszystko w życiu ma jakiś sens, co za tym idzie wszystko ma plusy i minusy, nawet takie zaburzenie jak ADHD może mieć swoje plusy. Z danych anegdotycznych Einstein jest uważany za ADHdowca a także Steve Jobs, obydwu panom kreatywności nie brakło choć w zupełnie innym wymiarze. ADHD to ciągła wędrówka myśli, a ta jak wiemy na pewno jest ważnym elementem procesu kreatywnego.

W książce czytamy, że tutaj również istnieje zależność w kształcie litery U, czyli trochę ADHD świetnie, ale za dużo przeszkadza w kreatywności. Badacze podają, że jeśli objawy ADHD są uchwytne klinicznie to nie mają związku z kreatywnością natomiast kiedy ludzie sami u siebie oceniają te objawy to zdecydowanie można taki związek wykazać. Pewne badania natomiast wskazują że zarówno zdolne dzieci, jak i wybitni w jakiejś dziedzinie dorośli mogą mieć ADHD albo przynajmniej jakieś cechy tego zaburzenia.

Iskra Geniuszu i szarość życia

Podsumowując swoje rozważania, autorzy przedstawiają teorię czynników wspólnych, chroniących i obciążających (Carson, 2018), które miałyby decydować o tym czy skończymy na czerwonym dywanie czy w kaftanie. Ale jeśli czytam, że czynnikiem obciążającym są: dodatkowe zaburzenia no to można to skrócić typowym w psychologii refrenem:

To wszystko zależy 😉

Czyli: nadal wiemy niewiele ale się wypowiemy bo przecież musimy z czegoś żyć 😉
dla pocieszenia powiem wam, że w wielu naukach tak jest, błądzimy we mgle i czasami natrafiamy na jakieś sensowne kawałki tak strasznie złożonej rzeczywistości. Próbujemy układać to w jakąś przewidywalną całość bo inaczej to byśmy padli ze strachu nad niepewnością wszystkiego.

a jeśli chcecie sami dla siebie rozświetlić ten mrok i w duszy jesteście artystami to przyjdźcie do nas (i nawet konkretnie do mnie) na arteterapię, bo

Sponsorem dzisiejszego programu była: Arte Terapia

Poza tym podczas arteterapii możemy zmierzyć się bezpośrednio z:

• fobią społeczną (to w każdej grupie która odbywa się na żywo);
• perfekcjonizmem, bo gdzie indziej najbardziej się z nim mierzymy;
• no krytykiem, wiadomo;

uwaga! na arteterapii nie są potrzebne żadne umiejętności artystyczne, bo uczyć się będziemy umiejętności DBT a sztuka będzie do tego tylko pretekstem.

źródła:
Akinola, M., & Mendes, W. B. (2008). The dark side of creativity: biological vulnerability and negative emotions lead to greater artistic creativity. Personality & social psychology bulletin, 34(12), 1677–1686. https://doi.org/10.1177/0146167208323933
Carson, S. H. (2018). Creativity and psychopathology: A relationship of shared neurocognitive vulner- abilities. In R. E. Jung & O. Vartanian (eds.), The Cambridge handbook of the neuroscience of creativity (pp. 136–158). Cambridge: Cambridge University Press.
Kaufman, J., & Sternberg, R. (Eds.). (2019). The Cambridge Handbook of Creativity (2nd ed., Cambridge Handbooks in Psychology). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/9781316979839
Ludwig, A. (1995). The price of greatness: Resolving the creativity and madness controversy. New York: Guilford Press.
Martinsen, Ø. L. (2011). The Creative Personality: A Synthesis and Development of the Creative Person Profile. Creativity Research Journal, 23(3), 185–202. doi:10.1080/10400419.2011.595656