Terapia dialektyczno-behawioralna dla młodzieży

—Autorka: Magdalena Lasak—

Terapia DBT dla nastolatków z dysregulacją emocji

Terapia dialektyczno-behawioralna może być ogromną pomocą dla nastolatka z dysregulacją emocji, a nawet dla jego najbliższego środowiska (zwykle opiekunów i/lub rodziny).

Chciałabym poruszyć w tym artykule w czym jest podobna a czym się różni od terapii dla dorosłych oraz dla kogo jest ona przeznaczona.

Dla kogo jest ten trening?

Nawet zdrowy nastolatek może mieć trudności w regulowaniu emocji (nikt nas tego nie uczy!). Jednak nastolatek wrażliwy, czy z diagnozą będzie przejawiać w różnym stopniu dysregulację emocji.

Na pewno nie jest tak, że mający wiele problemów młody człowiek to norma, nie jest tak, że bycie nastolatkiem to „takie borderline”.

Dysregulacja emocji wpływa na każdy obszar życia

Dysregulacja emocji utrudnia młodemu człowiekowi życie. Ma problem z budową trwałego poczucia JA, z nawiązywaniem i utrzymywaniem relacji z rówieśnikami czy członkami rodziny. Zachowania, które są impulsywne i/lub unikające, które są źródłem problemów (nie tylko u nastolatków), często wynikają z dysregulacji emocji lub prób ponownej ich regulacji.

5 modułów na 5 problemów

W treningu jest zawarte pięć zestawów umiejętności, które mają bezpośredni związek z pięcioma głównymi problemami, które są związane z dysregulacją emocji.

uważność ⇒ samoświadomość, lepsza kontrola uwagi, mniejsze cierpienie, zwiększanie szczęścia
regulacja emocji ⇒ rozumienie swoich emocji, zmniejszenie częstości niechcianych emocji, większa odporność, redukowanie cierpienia.
umiejętności interpersonalne ⇒ umiejętne spełnianie swoich potrzeb vs potrzeb innych, asertywność, budowanie dobrych relacji, rozwijanie szacunku do siebie.
stres, kryzys ⇒ przetrwanie sytuacji kryzysowych, akceptowanie rzeczywistości, wolność.

Trening Umiejętności= uczenie się nowych zachowań

Trening DBT polega na uczeniu się i stosowaniu nowych zachowań. Co ma bezpośrednie przełożenie na młodą osobę i jej otoczenie.

Umiejętności uważności pomagają młodym ludziom w budowie ich świadomości oraz lepszej kontroli uwagi przy jednoczesnym zmniejszaniu cierpienia oraz intensyfikacji odczuwanej przyjemności.

Umiejętności związane z tolerowaniem dyskomfortu pomagają zmniejszać impulsywność oraz skłaniać do akceptacji istniejącej rzeczywistości.

Umiejętności regulacji emocji wzmacniają pozytywne emocje oraz osłabiają negatywne.

Skuteczność interpersonalna wspiera młodzież w utrzymywaniu i ulepszaniu relacji z rówieśnikami, członkami rodziny oraz pomagają w budowaniu poczucia własnej wartości.

Umiejętności podążania drogą środkową pokazują jak redukować konflikty w rodzinie, ucząc uprawomocniania, zasad zmiany zachowania, jak i również dialektycznego myślenia i działania.

DBT pomaga uporać się z wieloma problemami

Terapię dialektyczno-behawioralną można stosować w przypadku młodych osób wykazujących różnorodne problemy, nawet takie jak:

tendencje samobójcze,
samouszkodzenia,
ryzykowne zachowania seksualne,
zaburzenia odżywiania,
zażywanie narkotyków lub innych używek,
nadużywanie alkoholu,
problemy z panowaniem nad gniewem,
opuszczanie lekcji,
samotność,
nieświadomość emocji oraz inne trudne zachowania.

Zwiększanie kompetencji i motywacji

To co nam daje kompleksowa terapia DBT (czyli trening w grupie+terapia indywidualna) to przede wszystkim:

Zwiększa kompetencje nastolatków (i ich najbliższych) przez naukę powyżej opisanych umiejętności
Pomaga w kształtowaniu otoczenia w taki sposób, żeby stymulowało, wzmacniało odpowiednie wykorzystanie umiejętności.
Wzmacnia motywację nastolatków do częstego wykorzystywania nowo poznanych umiejętności, rzadszego korzystania z wcześniejszych zachowań dysfunkcyjnych (a często eliminacje groźnych zachowań).
Kontrola nad zachowaniem
DBT pomaga w identyfikowaniu czynników (myśli, zachowań, uczuć,), które podtrzymują problematyczne wzorce. Pozwala spowolnić zachowanie, by możliwa była świadoma decyzja nad własną reakcją na np. jakieś trudne wydarzenie.
Umiejętności nie są uczone w próżni, najważniejsze to stosowanie ich w naturalnym środowisku (stąd coaching telefoniczny – czyli krótkie rozmowy telefoniczne skupione na stosowaniu umiejętności).
DBT wspiera również terapeutów, to bardzo ważne bo bez tego wsparcia często się wypalają, demotywują. Skutkuje to np. nieskutecznym leczeniem, odwoływaniem spotkań.

Nie tylko nastolatek ma problemy

Trzeba przyjrzeć się też środowisku nastolatka.
Środowisko unieważniające to skłonność osób najbliższych (zwykle rodzina, krewni, czasami są to nauczyciele, czy znajomi) do negowania lub reagowania w sposób niewłaściwy i niekonsekwentny na czyjeś doświadczenia, emocje.
Unieważnienie w skrócie to traktowanie doświadczeń, emocji nastolatka jako czegoś złego/dziwnego/nienaturalnego. Nie są traktowane jako uzasadnione reakcje na zdarzenia, często są wręcz wyśmiane, odrzucane, ignorowane.

Wzmacnianie

Czasami środowisko może też kształtować w dziecku bardzo silne emocje i/lub wybuchy. Jeśli zwykle po bardzo silnych emocjach dziecka rodzice zaczynają „obchodzić się jak z jajkiem” np. wycofują obowiązki to wzmacniają silne emocje dziecka.

Weźmy przykład dziecko ma odebrany telefon, prosi i prosi i prosi, nic się udaje, wtedy wybucha i rodzice oddają telefon. W ten sposób uczą swoje dziecko że wybuch = dostanie tego czego chcę.
UWAGA! to nie znaczy że dziecko manipuluje! po prostu na każdego z nas wpływają prawa uczenia się, takie rzeczy dzieją się automatycznie

to zresztą cały oddzielny temat

Unieważnienie x 4, czyli idę do szkoły

Przykładem unieważniania może być młody człowiek, który odczuwa lęk przed szkołą i często ją opuszcza, w końcu zbiera się na odwagę i do niej idzie, chociaż się spóźnia.

Gdy spóźniony wchodzi do klasy nauczyciel go wyśmiewa, mówiąc, że nie przyniósł usprawiedliwienia i musi iść do dyrektora.

Dyrektor strofuje ucznia dużą ilością nieobecności i zaczyna go oskarżać, że prawdopodobnie były one spowodowane zażywaniem narkotyków.

Uczeń odczuwa bardzo duży wstyd i wraca do klasy, gdzie zaczyna mu dokuczać grupa nastolatków. Mówią, że jest frajerem, dlatego, że poszedł do dyrektora. Chłopak czuje się zbyt przygnębiony, żeby wrócić na dalsze lekcje.

Gdy w szkole odgrywany jest taki scenariusz staje się ona głęboko unieważniającym środowiskiem. W powyższym przykładzie są co najmniej cztery unieważnienia.

Unieważniająca rodzina nastolatka

Bardzo ważne jest, aby rozpoznać wszelkie źródła unieważniania w życiu nastolatka. Jest to czynnik ryzyka. Dlatego naszym celem jest zwiększenie uprawomocnienia (odwrotność unieważniania) ze strony otoczenia, a jednocześnie podniesienie jego zdolności regulacji emocji.

Są środowiska, które chcą wesprzeć osobę w terapii, zrozumieć problem i jak sobie z nim radzić, w tym celu muszą wykonać pewne działania.
Taka osoba może sama podjąć się terapii DBT, skorzystać z treningów umiejętności, korzystać z programów wsparcia, np. Family Connections .

Zaburzenia osobowości u nastolatków

Diagnozowanie zaburzenia osobowości u nastolatków nadal jest kontrowersyjną sprawą. Jednak badania dowodzą, że zaburzenie osobowości z pogranicza występuje u nastolatków.
A samobójstwo popełnia 8-10% osób z diagnozą BPD.
W tej grupie jest duże ryzyko samouszkodzeń, gróźb oraz prób samobójczych (Amercian Psychiatric Association, 2000).

Dlatego warto wiedzieć o tym problemie jak najwcześniej. Pomaga to, aby móc wcześniej wyciągnąć do tych osób pomocną dłoń.

Wiele prac badawczych dowodzi, że zaburzenie osobowości z pogranicza u nastolatków można diagnozować trafnie i rzetelnie. Badacze zajmujący się trafnością diagnozy zaburzenia osobowości z pogranicza u nastolatków podkreślają konsekwentnie pojawiające się korelacje pomiędzy BPD a innymi obszarami dysfunkcji oraz towarzyszące temu emocjonalne cierpienie, które można traktować jako dowód trafności diagnozy (Levy i in. 1999).

Badania również pokazują, że diagnoza jest stabilna w czasie. Crawford, Cohen i Brook (2001) badali stabilność dla kryteriów behawioralnych dotyczących zaburzeń osobowości w ciągu 8 lat na próbie 408 nastolatków. Z wykresu Światowej Organizacji Zdrowia prezentującego zmiany wskaźników samobójstw w Polsce na przestrzeni ostatnich 50 lat wynika, że liczba zamachów dokonanych w tym czasie wzrosła trzykrotnie (WHO, 2014).

Dlaczego warto? Jak pisałam powyżej terapia dialektyczno-behawioralna potrafi w elastyczny sposób zająć się jednocześnie wieloma trudnymi zrachowaniami. Badania pokazują, że w ostatnich latach DBT zyskało na popularności oraz udowodniło swoją skuteczność. Przykładowo Lars Mehlum ze swoimi współpracownikami (2012, 2014) przeprowadzili duże badanie w Oslo, w Norwegii. Wyniki pokazały, że terapia dialektyczno-behawioralna lepiej redukowała liczbę samouszkodzeń, myśli samobójcze, depresję, objawy BPD w porównaniu do grupy kontrolnej.

Wszystkie trudne zachowania wynikają z dysregulacji emocji

Wspólnym mianownikiem wszystkich badań jest młodzież z deficytem w regulacji emocji i wynikające z tego zachowania impulsywne i unikające. Wszystkie trudne zachowania okazują się skutkiem dysregulacji emocji.

Myślę, że terapia dialektyczno-behawioralna to bardzo skuteczny model w leczeniu zaburzeń związanych z emocjami i problemów z zachowaniem. Wyniki różnorakich badań wskazują, że DBT redukuje zachowania samobójcze, zmniejsza objawy depresji i zaburzenia osobowości z pogranicza, a także jest dobrze tolerowana i akceptowana przez nastolatków.

źródła:

Jill H. Rathus, Alec L. Miller – Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT) dla młodzieży Trening umiejętności (2018) Alec L. Miller, Jill H. Rathus, Marsha M. Linehan – Dialektyczna terapia behawioralna nastolatków z tendencjami samobójczymi (2011) niedoszacowana liczba samobójstw młodzieży