Zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) jest jednym z najczęstszych zaburzeń występujących u dzieci. Do niedawna zarówno w Polsce, jak i na świecie, pokutowało przekonanie, że ADHD jest chorobą wieku dziecięcego, z której się „wyrasta”. Badania pokazały jednak, że zaburzenie to może mieć trwały charakter i jeden lub więcej symptomów ADHD może utrzymywać się u 35-80 proc. dorosłych (Barkley R.A., 1997 za: Ohlmeier M.D. i in. 2008).

objawy adhd nie znikają

Oznacza to, że objawy ADHD nie znikają magicznie wraz z osiągnięciem wieku dorosłego, lecz u wielu osób utrzymują się w dorosłym życiu, zmieniając jedynie swoją postać, intensywność lub liczbę występujących objawów. Osoba dorosła nie musi już spełniać kryteriów diagnostycznych ADHD, jednak trudności w funkcjonowaniu takiej osoby, na polu zarówno prywatnym, jak i zawodowym, stanowią realny problem (Barkley R.A., 1998 za: Szaniawska M., 2010).

Typowe objawy ADHD

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi charakteryzuje się zaburzeniami uwagi (trudności z koncentracją), nadpobudliwością (niepokój ruchowy), impulsywnością, wahaniami nastroju, brakiem opanowania, zwiększoną wrażliwością na stres oraz zmniejszoną zdolnością do tworzenia i realizowania planów (Wender, Wolf, Wasserstein, 2001 za: Kalat, 2011). Trudności te mają ogromny wpływ na funkcjonowanie człowieka we wszystkich dziedzinach życia, tzn. nie tylko w szkole lub w pracy, ale również w sytuacjach społecznych czy w tworzeniu bliskich relacji. Badania behawioralne opisane przez Kalata (2011), w których osoby z ADHD uzyskują wyniki różniące się istotnie od reszty populacji, obrazują główne problemy tych osób:

Adhd i impulsywność

Impulsywność i zaburzenia powstrzymywania zachowania: osoby badane mają dokonać wyboru pomiędzy otrzymaniem mniejszej nagrody natychmiast lub otrzymaniem większej nagrody później. Badania pokazują, że osoby z ADHD, znacznie częściej niż osoby z grupy kontrolnej, decydują się na mniejszą natychmiastową nagrodę, co można wyjaśnić jako trudność z odroczeniem zachowania oraz impulsywne działanie. W innym badaniu uczestnicy mieli jak najszybciej zareagować na pojawienie się bodźca, jednak czasem występował po nim sygnał „stop” – wtedy należało zignorować bodziec i powstrzymać się od reakcji. Osoby z ADHD, częściej od pozostałych badanych reagowały na bodziec pomimo pojawienia się sygnału „stop”, co ponownie można interpretować jako problem z impulsywnością i zahamowaniem zachowania.

adhd i koncentracja

Problem ze sterowaniem uwagą: osoby badane cierpiące na ADHD nie potrafiły elastycznie zmienić przedmiotu skupienia uwagi, pomimo że wymagała tego sytuacja – osoby z ADHD w tym badaniu znacząco częściej niż osoby bez tego zaburzenia, nie zauważały obiektu testowego, kiedy pojawiał się w krótkim odstępie czasu po pojawieniu się przedmiotu, na którym miały skoncentrować uwagę.

Zaburzenia współwystępujące z ADHD

Najczęstszymi zaburzeniami współwystępującymi z ADHD u osób dorosłych są: antyspołeczne zaburzenie osobowości, zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe oraz uzależnienia od substancji psychoaktywnych (Morrison, 2016).

adhd i poszukiwanie doznań

Szaniawska (2010) opisując dorosłą osobę z ADHD, oprócz trudności z koncentracją uwagi, która objawia się niemożnością skupienia się na rozmowie, trudnością z utrzymaniem uwagi na wykonywanej czynności, zapominaniem i gubieniem rzeczy, nadpobudliwością, objawiającą się uczuciem niepokoju i nerwowością, dużą impulsywnością, z którą wiążą się częste zmiany pracy, wchodzenie wciąż w nowe związki, angażowanie się w różne aktywności bez oceniania konsekwencji czy podejmowanie decyzji bez zastanowienia – zwraca uwagę, że są to osoby poszukujące adrenaliny, silnych wrażeń.
Spokojne miejsca i sytuacje mogą być dla takich osób stresujące. Dorosłe osoby z ADHD często uprawiają sporty ekstremalne, niebezpiecznie jeżdżą samochodem, poszukują nowych związków, nowych i silnych doznań. Częściowo te kryteria mogą przypominać lub przeplatać się z kryteriami zaburzeń osobowości z wiązki B, na przykład z zaburzeniem osobowości z pogranicza.
⟹ ADHD a BPD.

Czym są uzależnienia?

Ze względu na dużą impulsywność oraz rozhamowane zachowania u osób cierpiących na ADHD, badacze zainteresowali się współwystępowaniem uzależnień (od substancji oraz behawioralnych) i ADHD.
O uzależnieniu od substancji mówimy wtedy, gdy osoba odczuwa cierpienie w związku z używaniem substancji, ma poczucie utraty kontroli nad przyjmowaniem substancji, przyjmuje ją pomimo świadomości, jakie konsekwencje się z tym wiążą, chociaż posiada wiedzę o szkodliwości przyjmowania substancji, a także doznaje nieprzyjemnych objawów związanych z odstawieniem substancji. Używanie substancji psychoaktywnych wiąże się z występowaniem problemów na poziomach behawioralnym, poznawczym oraz fizjologicznym (Morrison, 2016). Mówiąc w skrócie, substancja psychoaktywna, jej zdobywanie oraz zażywanie, jest tym, wokół czego „kręci się” cały świat osoby uzależnionej.

Uzależnienia Behawioralne

Uzależnienie behawioralne (czynnościowe) charakteryzuje się wielokrotnym powtarzaniem pewnych czynności w celu osiągnięcia przyjemności, poczucia zaspokojenia, zredukowania napięcia czy odczucia ulgi. Tak samo jak w przypadku uzależnienia od substancji, w uzależnieniach behawioralnych pojawia się cierpienie osoby uzależnionej, przymus powtarzania konkretnej czynności (np. kupowania rzeczy) i poczucie utraty kontroli oraz cały szereg przykrych konsekwencji wynikających z nałogu.

Dlaczego osoby z ADHD są podatne na uzależnienia?

Zainteresowanie współwystępowaniem objawów ADHD i uzależnień wynika z podejrzenia, że osoby mające trudności z kontrolą impulsów oraz zahamowaniem swojego zachowania łatwiej mogą wpaść w pułapkę uzależnienia. Osoby z ADHD mogą łatwiej niż reszta populacji angażować się w zachowania związane z używaniem substancji lub prowadzące do uzależnienia behawioralnego ponieważ:

stałe napięcie

Odczuwają stałe napięcie, a więc poszukują wszelkich możliwości zredukowania go – zachowania związane z nałogowym działaniem przynoszą krótkotrwałą, ale natychmiastową ulgę;

Potrzeba stymulacji

2. Często potrzebują silnych wrażeń i sposobów na odczucie pobudzenia – używanie substancji czy zachowania takie jak uprawianie hazardu spełniają te potrzeby (niestety w szkodliwy dla człowieka sposób);

3. Zachowania nałogowe dają złudne poczucie kontroli nad swoim umysłem, właśnie poprzez redukcję napięcia czy odczuwanie satysfakcji. Osoby cierpiące na ADHD mogą bardziej niż inni potrzebować poczucia panowania nad sytuacją i posiadania jakiegoś sposobu na poradzenie sobie z nieprzyjemnymi odczuciami (np. ciągłym napięciem);

4. Potrzebują szybkiej gratyfikacji, a angażowanie się w zachowania nałogowe spełnia tę rolę. Nagrodą mogą być doznania płynące z zażycia substancji, przyjemność z kupienia sobie nowej rzeczy, pobudzenie wynikające z uprawiania hazardu czy zadowolenie z wygranej lub poczucie przynależności do społeczności internetowej albo emocje związane z graniem w gry komputerowe;

5. Niektóre substancje psychoaktywne wpływają na neuroprzekaźnictwo mózgu w taki sposób, że osoba cierpiąca na ADHD odczuwa zmniejszenie nasilenia objawów.

Hazard i ADHD

W ostatnich latach pojawiło się dużo prac badających współwystępowanie objawów ADHD z różnymi uzależnieniami.
Badacze stwierdzili, że w rozwoju np. patologicznego hazardu duże znaczenie mają zaburzenia neuroprzekaźnictwa w mózgu, m.in. niskie stężenie serotoniny, charakterystyczne dla osób impulsywnych oraz osób z zaburzeniami nastroju 
(Filip M., 2013). Badania z 1995 r. (Specker S.M. i in.) wskazały na występowanie objawów ADHD u osób zgłaszających się na leczenie z powodu patologicznego hazardu (badano uczestników programu leczenia dla osób zmagających się z patologicznym hazardem). W badaniach tych stwierdzono, że 20 proc. patologicznych graczy spełnia kryteria diagnostyczne ADHD.

Internet i ADHD

Wśród czynników sprzyjających rozwojowi uzależnienia od Internetu, badacze wskazują na zaburzenia zdrowotne – stres, lęk, depresję, ADHD, oraz społeczne – niedostosowanie społeczne, niską samoocenę, izolację społeczną, samotność (Filip M., 2013). Badanie 
Yen J-Y (2007) pokazało, że osoby uzależnione od Internetu miały wysoki wskaźnik zgłaszanych symptomów ADHD (na podstawie skali odzwierciedlającej symptomy diagnostyczne dla ADHD według DSM-IV-TR).

Impulsywność i ADHD

Liczne badania pokazały występowanie związku pomiędzy symptomami ADHD a kompulsywnym kupowaniem, czyli tzw. zakupoholizmem. Na przykład badania Brook (2015) wskazują na powiązanie występowania symptomów ADHD z występowaniem zakupoholizmu w dorosłości. Inne badania (Lejoyeux i Weinstein, 2010) pokazały, że kompulsywne kupowanie to problem behawioralny, związany z charakterystyczną dla ADHD niską kontrolą impulsów. Objawy ADHD często występują u osób cierpiących na zaburzenie związane z kompulsywnymi zakupami – są silnie skorelowane z impulsywnością, niepokojem, trudnością z czekaniem na swoją kolej oraz gubieniem rzeczy, które występują również u zakupoholików (Black D.W. i in., 2012)

Diagnoza ADHD jest Ważna!

Podsumowując, liczne badania przeprowadzone w ostatnich latach zwracają uwagę na współwystępowanie objawów ADHD i uzależnień (od substancji oraz od czynności). Często zdarza się, że osoby dorosłe cierpiące na ADHD nie miały takiej diagnozy w dzieciństwie, w związku z tym głównym problemem, z którym zgłaszają się do specjalistów, jest właśnie uzależnienie (mogą być też inne zaburzenia współwystępujące). Bardzo ważna jest tutaj prawidłowa diagnoza, która umożliwi dobranie właściwego leczenia. Rozpoznanie ADHD u osoby dorosłej może być bardzo trudne, ale zależy od niego skuteczność terapii, która musi być dostosowana do specyficznych problemów osób zmagających się z ADHD. Potrzebna jest również farmakoterapia. Eksperci uważają, że akurat w przypadku ADHD to głównie leki (70%) stanowią o skuteczności leczenia. W przypadku współwystępowania ADHD oraz uzależnienia powodzenie terapii zależy w ogromnym stopniu od tego, czy ADHD zostanie zdiagnozowane i czy opracowana terapia będzie ogniskowała się na obu tych współwystępujących problemach, ponieważ, jak można się łatwo domyślić, skupianie się na uzależnieniu bez leczenia objawów ADHD jest jak wylewanie wody z dziurawej łódki – dopóki nie załatamy dziury, woda cały czas będzie się zbierać w środku, a my wylewając ją, nie zajmujemy się rozwiązaniem problemu tylko usuwaniem „objawów”. W przypadku uzależnień, istnieją specjalne protokoły dotyczące farmakoterapii, bo oczywiście metylfenidat jest w takiej sytuacji lekiem ostatecznym; w przypadku, kiedy uzależnienia nie ma pozostaje lekiem z pierwszego wyboru i wtedy, zapisany dziecku,  zapobiega uzależnieniom w przyszłości (ale o tym w innym odcinku).