Sukces: Inteligencja vs Osobowość

To osobowość ma większe znaczenie niż inteligencja; to osobowość warunkuje nasze funkcjonowanie w świecie, wpływa na sukces i zadowolenie z życia.

W sierpniu 2016 roku „The Independent” donosił, że badania sugerują, iż to osobowość ma większy wpływ na sukces niż IQ*.

Elektryzujący news, bo jak to przyjąć na spokojnie w zachodniej kulturze, w której od najmłodszych lat dowiadujemy się, że sukces osiągną tylko najbystrzejsi? Jak powtarzamy w naszym centrum DBT Emocje – nikt z nas nie dostawał w szkole nagród za bycie empatycznym. Zamiast tego stałej ocenie podlegały nasze zdolności intelektualne i wiedza. Jak się okazuje – niesłusznie. Poświęcanie większej ilości czasu na rozwój psychiczny i społeczny u dzieci byłoby korzystne nie tylko dla dobrostanu psychicznego naszych społeczeństw, ale także wpływałoby pozytywnie na życiową satysfakcję jednostek.

Kult inteligencji

To, jak duży jest kult inteligencji w naszych czasach pokazują wyniki sondy przeprowadzonej przez ekonomistę Jamesa Heckmana wśród wykształconych nie-naukowców. Pytał on w ilu procentach, zdaniem badanych, dochody zależą od IQ. Większość respondentów wskazywała, że w około 25%, ale pojawiały się również odpowiedzi, że jest to nawet 50%.
W rzeczywistości dane wskazują, iż wyodrębniony wynik testu inteligencji przewiduje wysokość zarobków zaledwie w 1-2%!

Co w takim razie wpływa na sukces w większym stopniu niż wrodzona inteligencja? Wiele osób powie: przede wszystkim łut szczęścia, czyli czynniki sytuacyjne. I w dużym stopniu będą mieć rację. Właśnie założenie, iż największą rolę w kształtowaniu sytuacji życiowej człowieka odgrywają czynniki zewnętrzne przez długie lata powstrzymywało badaczy przed eksploracją uwarunkowań osobowościowych. Psychologowie zajmujący się podobnymi tematami mieli kompleksy, ponieważ uważano, że stopień, w jakim poszczególne czynniki osobowościowe pozwalają przewidywać jakiś efekt jest zbyt mały, by być istotnym dla nauki. Zapominano jednocześnie, że podobne wartości występują także w badaniach medycznych sprawdzających skuteczność powszechnych interwencji medycznych (np. wpływ chemioterapii na leczenie raka piersi).
Skoro już sobie to uświadomiono, zaczęto odważnie sprawdzać, czy i jakie cechy osobowości przyczyniają się do tego, jak poradzimy sobie w życiu.

Czynniki osobowościowe a sukces życiowy

Aby zbadać zależności między osobowością a życiowym sukcesem, przeprowadzono i opisano szereg badań. W jednym z nich udział wzięło tysiące osób z Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych oraz Holandii. Było to badanie podłużne, czyli takie, w którym dane dotyczące respondentów zbierano przez lata, sprawdzając jakie zmiany zachodzą w ich życiu. Śledzono nie tylko przychód badanych, ale także ich przeszłość kryminalną, BMI (wskaźnik masy ciała) i satysfakcję z życia. W procesie analizy danych zauważono, że osiągnięcia i oceny w szkole dużo lepiej przewidywały sukces w dorosłym życiu niż surowy wynik testu inteligencji. Może to wydawać się zaskakujące (bo czy to nie prawie to samo?), dlatego naukowcy próbowali dociec przyczyny takiego stanu rzeczy. Zauważono, że oceny w szkole odzwierciedlają nie tylko poziom naszej inteligencji, ale także nasze „nie-poznawcze” umiejętności, takie jak na przykład zdolność do współpracowania, skupienia czy podatność na stres. A na te aspekty zdecydowanie wpływa nasza osobowość. Zatem już na tym etapie śmiało można powiedzieć, że ma ona niemałe znaczenie.

Wielka Piątka a Sukces

Stwierdzono, że ważną cechą, która również wiąże się z pozytywnymi efektami w pracy i szkole jest otwartość na doświadczenia. Jest to jedna z cech osobowości wyodrębniona przez Paula Costę i Roberta McCrae w ich pięcioczynnikowym modelu osobowości, zwanym „wielką piątką”. Rozumiana jest ona jako ciekawość, tendencja do pozytywnego wartościowania różnych doświadczeń, tolerancja na inność i nowość. Pomaga w zdobywaniu wiedzy, sprawia, że potrafimy podjąć ryzyko, wypróbowywać się w nowych sytuacjach oraz nie traktować niepowodzeń w kategoriach porażki. Dodatkowo ludzie o dużej otwartości na doświadczenia postrzegani są jako kreatywni i pomysłowi.

Otwartość, sumienność i umiarkowana ekstrawersja

Wyniki badań wskazują, że sukces finansowy ma związek z sumiennością (kolejna z części „wielkiej piątki”). Osoby charakteryzujące się wysokim poziomem sumienności mogą być opisywane jako staranne, pracowite, wytrwałe i zdyscyplinowane. Choć przy skrajnym natężeniu cechy, mogą być oceniane jako uparte i nieustępliwe.

Badacze sugerują również, że ekstrawersja, czyli nakierowanie swoich działań i percepcji na zewnątrz – ku otoczeniu, energiczność oraz towarzyskość, również pomaga w odniesieniu sukcesu. Jednak ten związek jest krzywoliniowy. To oznacza, że ani zbyt duża ekstrawersja, która sprawia, że jesteśmy nieuważni, nieczuli na potrzeby innych i nie słuchamy ich, ani silna introwersja (skoncentrowanie na własnych myślach i emocjach, wycofanie) nie są adaptacyjne. Optymalna jest ekstrawersja na średnim poziomie, która pomaga wchodzić w relacje interpersonalne, być w nich skutecznym i asertywnym. Wszak rzadko robi się karierę z dala od ludzi i zawsze spotyka się ich w drodze na szczyt, stąd umiejętności wspomagane przez umiarkowany poziom omawianej cechy jest bardzo przydatny.

Osobowość, Zdrowie, Relacje

Przegląd badań wskazuje również na wpływ osobowości na inne aspekty życia, jak zdrowie czy sukces w relacjach. Na przykład wspomniany wyżej neurotyzm ma związek ze słabym stanem zdrowia i śmiertelnością. Podobnie omawiana już sumienność koreluje z długowiecznością poprzez wpływ na styl życia i sposób odżywiania – nietrudno wyobrazić sobie, że osoby o dużej sumienności lepiej trzymają się diet i potrafią ćwiczyć bardziej systematycznie. Możemy więc streścić ten artykuł stwierdzeniem, iż osobowość jest ważna dla powodzenia w życiu, ponieważ warunkuje nasze funkcjonowanie w świecie.

Osobowość się Zmienia

Kończąc, należałoby przejść do wniosków naukowców, które płyną z badań nad osobowością w kontekście sukcesu w różnych dziedzinach życia. Sceptycy owych projektów naukowych zwracają uwagę na fakt, że cechy osobowości są kształtowane we wczesnym dzieciństwie, w dużej mierze uwarunkowane są genetycznie, dlatego postrzegamy je jako stałe i niemożliwe do zmiany. Jednak istnieją badania zaprzeczające temu podejściu. Okazuje się, że osobowość zmienia się w trakcie życia, również w dorosłości.

Zmiany zależne są od nowych doświadczeń życiowych. Nawet przyjmowanie odmiennych ról społecznych może wpłynąć na zmianę osobowości. Kiedy po raz pierwszy zostajemy rodzicami albo bardzo mocno angażujemy się w nową pracę, możemy stać się bardziej świadomi, ponieważ nasze nowe obowiązki zmuszają nas do zmiany sposobu myślenia, odczuwania i zachowania. Kiedy wchodzimy w nowe związki romantyczne, możemy stać się bardziej uważni na dobrostan naszych partnerów, co może przyczyniać się do zmiany zachowań i postawy w kontekście relacyjnym w ogóle. W miarę jak zmienia się nasze życie, zmieniają się również nasze osobowości.

Zaburzenia Osobowości

Uświadomienie sobie tego faktu może prowadzić do skuteczniejszego leczenia osób z zaburzeniami osobowości, a także pomagać w przezwyciężaniu oporu wobec zmian. Zbyt często pacjenci twierdzą, że nie są w stanie się zmienić, gdy w rzeczywistości są albo niechętni, albo boją się spróbować. Bowiem wyniki różnych badań potwierdzają, że ludzie są zdolni do zmian cech osobowości, jeśli są do tego zmotywowani i biorą udział w skutecznych interwencjach psychologicznych opartych na dowodach naukowych. Dlatego tak jak udowadnia artykuł, warto się na to decydować, by poprawić jakość swojego życia.

*IQ (Intelligence-Quotient) – pol. iloraz inteligencji, wynik testu inteligencji określający stopień sprawności intelektualnej/poznawczej, pojmowanej jako wrodzona umiejętność rozumowania, rozwiązywania problemów, planowania itp., a nie jako posiadana wiedza.

Literatura:
https://www.independent.co.uk/news/science/personality-iq-success-wealth-factors-determining-prospects-intelligence-careers-james-heckman-a7880376.html
Roberts, B. W., Kuncel, N. R., Shiner, R., Caspi, A., & Goldberg, L. R. (2007). The Power of Personality: The Comparative Validity of Personality Traits, Socioeconomic Status, and Cognitive Ability for Predicting Important Life Outcomes. Perspectives on Psychological Science : A Journal of the Association for Psychological Science, 2(4), 313–345