Obraz ciała, skąd się bierze i czym są zaburzenia obrazu ciała?

Obraz ciała skąd się bierze i czym są zaburzenia obrazu ciała, jakie problemy współwystępują i kilka porad jak radzić sobie z tym problemem.

Wygląd jest najważniejszy?

Wygląd w ogóle i w szczególności obraz ciała, stały się bardzo ważnymi konstruktami we współczesnym społeczeństwie. Silny nacisk na wygląd jest bardzo mocno widoczny niemal w każdej, jeśli nie każdej ze sfer naszego życia – na bilbordach, w witrynach sklepowych, w każdym magazynie, w zwykłych rozmowach, w ilości pieniędzy, czasu i wysiłku włożonych w pogoń za „pięknem”. Piękno w cudzysłowie, ponieważ nie da się określić do końca, czym ono tak naprawdę jest.

Czym jest obraz ciała?

Obraz ciała jest subiektywnym obrazem tego jak wygląda nasze ciało, który nosimy w swoich głowach. Co ważne, jest on niezależny od tego, jak nasze ciało faktycznie, obiektywnie wygląda.

Jest to bardzo złożony konstrukt, na który składają się:

myśli (jakie mam przekonania i jak oceniam swoje ciało, np. moje ciało jest obrzydliwe, mam ładne łydki),
uczucia (np. obrzydzenie, złość),
oceny i zachowania związane z własnym ciałem (np. nienoszenie strojów kąpielowych, niechodzenie na basen czy plaże, częste przeglądanie się w lustrze lub niepatrzenie w nie w ogóle- będą to wszystkie działania, które ludzie podejmują żeby sprawdzić stan swojego ciała, zmienić go lub ukryć swoje ciało).

Od zdrowego postrzegania ciała do niezdrowego postrzegania ciała

Obraz ciała możemy umieścić na kontinuum: od zdrowego postrzegania ciała do niezdrowego postrzegania ciała. Podobnie jak w przypadku innych cech czy zaburzeń, możemy znajdować się w różnych miejscach na tym kontinuum, nie jest to konstrukt zero-jedynkowy. To znaczy, że ktoś może postrzegać swoje ciało dość pozytywnie, mieć do niego neutralny stosunek, inna osoba może uważać, że są części jej ciała, które są wstydliwe, ale nie poświęca temu zbyt dużo uwagi, a jeszcze inna osoba będzie uważała, że całe jej ciało jest nieatrakcyjne i brzydkie. Każda z tych osób będzie się znajdowała w innym miejscu kontinuum.

Komponenty Obrazu Ciała

Czytając o obrazie ciała w literaturze naukowej możemy odnaleźć też rozróżnienie na komponenty:

poznawczy – dotyczy myśli i przekonań dotyczących kształtu i wyglądu ciała oraz mentalnej reprezentacji ciała
percepcyjny – obejmuje ocenę ciała oraz wskazuje na dokładność oceny wielkości, kształtu i wagi ciała przez osoby w porównaniu z ich rzeczywistymi proporcjami.
afektywny – obejmuje uczucia, które jednostki rozwijają w stosunku do swojego ciała oraz satysfakcję lub niezadowolenie jednostek z ich ciała.

Zaburzenia w zakresie obrazu ciała

Zaburzenie obrazu ciała charakteryzuje się nadmiernym zaabsorbowaniem i zaniepokojeniem wyobrażonym defektem dotyczącym wyglądu. Objawy obejmują obsesyjne rozmyślanie o tej części lub częściach ciała oraz kompulsyjne zachowania mające ukryć lub zminimalizować defekt.

Zaburzenie czy skupienie na wyglądzie?

Trudno jest odnaleźć wyraźną granicę pomiędzy tym, kiedy możemy mówić już o zburzeniu obrazu ciała, a kiedy jeszcze zwykłym zaabsorbowaniu swoim wyglądem. Być może dlatego jest to jedno z rzadziej rozpoznawanych zaburzeń, choć prowadzi ono do często poważnych konsekwencji zdrowotnych i społecznych.

Granicą jest czas?

Część źródeł mówi o tym, że granicą, która definiuje czy jest to już zaburzenie, jest czas jaki jest poświęcany na rozmyślanie o wyglądzie – jest to godzina dziennie. Co ważne, defekt lub defekty, na których osoba się koncentruje, powinny być niedostrzegalne z perspektywy innych osób lub wydawać się niewielkie.

Ataki problemów z obrazem ciała

Zaburzenie może przybierać formę epizodyczną, to znaczy mogą pojawiać się ataki, podczas których napięcie, obsesyjne myśli, zamartwianie się wyglądem i kompulsje, przybierają znacznie na sile. Jednak po takim okresie, osoba wraca do względnie normalnego funkcjonowania.

Kobiety martwią się twarzą i proporcjami ciała, mężczyźni wzrostem i mięśniami

U kobiet, obszarem, który najczęściej jest obiektem zmartwień, jest twarz oraz proporcje ciała u mężczyzn zaś dotyczą one wzrostu i zbyt małego umięśnienia. Osoby cierpiące na zaburzenia obrazu ciała mogą poddawać się różnorodnym zabiegom, mającym na celu poprawę wyglądu, choć zazwyczaj nie przynoszą one oczekiwanej ulgi i zmiany w postrzeganiu rzekomego defektu.

Unikanie, sprawdzanie, ważenie, mierzenie, diety

Zaburzenia w zakresie obrazu ciała manifestują się również na poziomie behawioralnym, częste jest np. unikanie patrzenia na swoje ciało np. kiedy rano się ubieramy czy mamy iść na siłownię i ćwiczyć przed lustrem (dla osoby z zaburzeniami obrazu ciała może to być bardzo trudne). Poza unikaniem, innymi często stosowanymi metodami są: sprawdzanie ciała (ważenie się, mierzenie, sprawdzanie czy ubrania nadal pasują, czy są dość luźne) lub stosowanie nierzadko radykalnych diet.

Zaburzenia obrazu ciała i problemy współwystępujące

U 80-90% osób u których występuje zaburzenie obrazu ciała, współwystępuje depresja.
Około 37% osób z zaburzeniem obrazu ciała cierpi również na fobię społeczną, a
32% spełnia kryteria OCD.
Najczęściej pojawiającymi się emocjami i odczuciami są wstyd, poczucie winy, obrzydzenie, nienawiść do siebie.

Zaburzenia obrazu ciała to powszechny problem

Zaburzenia w zakresie obrazu ciała są dość powszechne w populacji ogólnej. Są również głównym składnikiem kilku zaburzeń, w tym:

dysmorfii ciała,
anoreksji i
bulimii.

Negatywny obraz ciała może wpływać na zdrowie fizyczne i psychiczne, a także może wpływać na samoocenę, nastrój, funkcjonowanie społeczne i zawodowe

Objawy związane z zaburzeniem obrazu ciała

Do częstych objawów zalicza się między innymi:

obniżoną samoocenę,
nadmierne skupienie na sobie w sytuacjach społecznych z towarzyszącym przekonaniem, że inni się wyśmiewają z rzekomego defektu,
poczucie wstydu
odizolowanie społeczne,
problemy z utrzymywaniem relacji (w tym intymnych),
myśli samobójcze,
nadużywanie substancji psychoaktywnych,
pogorszenie funkcjonowania szkolnego/zawodowego związane ze znacznym zaabsorbowaniem wyglądem

Zachowania osób z zaburzonym obrazem ciała

Zachowania, które mogą pojawiać się w przebiegu zaburzenia:

wielokrotne sprawdzania wyglądu w lustrach, witrynach sklepowych, oknach,
unikanie patrzenia w lustro, widoku ciała,
próby maskowania defektu poprzez ubrania, kosmetyki, operacje,
intensywne ćwiczenia/dieta,
porównywanie swojego wyglądu/części ciała z innymi,
unikanie miejsc w których defekt mógłby być bardziej widoczny/wycofywanie się z aktywności społecznej i zawodowej.

Kryteria diagnostyczne cielesnego zaburzenia dysmorficznego

Kryteria diagnostyczne cielesnego zaburzenia dysmorficznego według DSM-5 to:

Zaabsorbowanie jednym lub kilkoma spostrzeganymi defektami lub wadami w wyglądzie, które są niezauważalne lub uważane za niewielkie przez innych.
W jakimkolwiek momencie trwania zaburzenia, w odpowiedzi na obawy o wygląd, u osoby pojawiały się powtarzające się zachowania (np. przeglądanie się w lustrach, nadmierne dbanie o wygląd, uszkadzanie skóry, ciągłe upewnianie się co do wyglądu) lub powtarzające się myśli (np. porównywanie swojego wyglądu z wyglądem innych).
Zaabsorbowanie powoduje klinicznie znaczący dystres lub upośledzenie w społecznej, zawodowej lub innej ważnej sferze funkcjonowania osoby.
Zaabsorbowanie wyglądem nie może być lepiej wytłumaczone przez obawy związane z nadmiarem tkanki tłuszczowej lub wagą ciała, u osób, których objawy spełniają kryteria diagnostyczne któregoś z zaburzeń odżywiania.

Obraz ciała i zaburzenia odżywiania

Zaburzenia odżywiania (ED) wiążą się z wysoką zachorowalnością i śmiertelnością, mają też istotny negatywny wpływ na jakość życia. Niestety, jak pokazują wyniki badań, nawet przy najskuteczniejszych terapiach ED, znaczna część osób nadal ma objawy lub występują u nich nawroty po skończeniu leczenia.

Zaburzenia obrazu ciała trudno całkowicie wyleczyć

Jak się okazuje, niezadowolenie z obrazu ciała, pozostaje znacznie podwyższone u wielu pacjentów po leczeniu – nawet u tych, którzy doświadczają remisji, jeśli chodzi o zaburzenie odżywiania. Badania pokazują też, że skuteczne leczenie zaburzeń obrazu ciała pośredniczy w wynikach leczenia ED i wiąże się z lepszymi wynikami długoterminowymi oraz mniejszym prawdopodobieństwem nawrotu.

Choroby somatyczne, a obraz ciała

Osoby z przewlekłymi schorzeniami somatycznymi mogą być szczególnie podatne na wysoki poziom niezadowolenia z własnego ciała. Problemy zdrowotne, które skutkują wzrostem masy ciała lub zmianami w wyglądzie, mogą wpływać na postrzeganie siebie i zwiększać niezadowolenie z wizerunku ciała i prowadzić do zaburzenia postaw żywieniowych (np. przekonań, że żywność jest albo „cała zła”, albo „cała dobra”, sztywnych zasad dotyczących jedzenia lub nawet subklinicznych objawów zaburzeń odżywiania).

Zaburzenia osobowości i obraz ciała

Wyniki badań wskazują, że współwystępowanie zaburzeń osobowości i zaburzeń obrazu ciała wynosi mniej więcej 50%. Najczęściej są to:

Obraz ciała u osób z borderline

Żeby przytoczyć wszystkie wyniki badań w tym temacie, pewnie potrzebny byłby odrębny artykuł (dajcie znać w komentarzach czy chcielibyście o tym poczytać więcej,trochę pisaliśmy tutaj). Ogólnie zaś, rzecz biorąc, badania pokazują, że w porównaniu z innymi grupami, osoby z rozpoznaniem BPD uzyskują wyższe wyniki w różnych obszarach związanych z zaburzeniami obrazu ciała.

U osób z borderline poważne zaburzenia obrazu ciała są niezależne od masy ich ciała

Co, być może interesujące, poważne zaburzenia obrazu ciała pojawiają się u osób z BPD, niezależnie od ich masy ciała. Osoby, u których zdiagnozowano BPD, oceniają swój wygląd bardziej negatywnie niż ich rówieśnicy bez BPD i częściej wierzą, że atrakcyjność jest ważnym wyznacznikiem szczęścia i akceptacji przez innych.

Nadużycia seksualne a obraz ciała

Badania pokazują też, że istnieją zależności pomiędzy nadużyciami seksualnymi a zaburzeniami w zakresie obrazu ciała u osób zarówno z ED jak i BPD. Uważa się, że doświadczenie różnego rodzaju nadużyć w okresie dzieciństwa prowadzi do obniżenia poczucia własnej wartości, co może prowadzić do problemów w zakresie postrzegania własnego ciała.

Skąd się bierze obraz ciała?

Raczej zgodzicie się ze mną, że nie budzimy się pewnego pięknego (lub brzydkiego) dnia z silnym i dojmującym przekonaniem, że nienawidzimy, nie możemy znieść tego, jak wyglądamy…
Zwykle takie odczucia pojawiają się powoli, podstępnie i niepostrzeżenie, z czasem coraz bardziej przybierając na sile. To dlatego, że obraz ciała nie powstaje jednego dnia. Kształtuje się stopniowo, począwszy od dzieciństwa. Doświadczenia życiowe sprawiają, że niektórzy ludzie odnoszą się do swojego ciała w pozytywny sposób, podczas gdy inni podróżują mniej przyjemną ścieżką, czasem wręcz go nienawidząc. Od czego to zależy, możesz zapytać drogi czytelniku.

A więc:

Czynniki wpływające na kształtowanie się obrazu ciała

Czynniki wpływające na kształtowanie się obrazu ciała można podzielić na dwie podstawowe kategorie:

Historyczne wpływy z twojej przeszłości: wydarzenia z przeszłości, które mają wpływ na to, jak dzisiaj postrzegasz swoje ciało np.:

dokuczanie przez rówieśników odnoszące się do twojego wyglądu,
komentarze rodziców czy innych ważnych (lub mniej ważnych) osób

Obecne wpływy:

wydarzenia i doświadczenia życia codziennego, które określają sposób, w jaki myślisz, czujesz i reagujesz na swój wygląd.

Warto zbadać każdy z tych dwóch wpływów bardziej szczegółowo, aby naprawdę zrozumieć rozwój obrazu własnego ciała.

Czynniki historyczne

Istnieją cztery kategorie czynników historycznych, które rządzą podczas rozwoju obrazu ciała: czynniki kulturowe, doświadczenia interpersonalne, cechy i zmiany fizyczne oraz indywidualne cechy osobowości.

Czynniki te kształtują wszystkie postawy dotyczące naszego ciała – przekonania, myśli i uczucia, które mamy wobec naszego wyglądu fizycznego. Postawy te obejmują nie tylko to, jak bardzo jesteśmy zadowoleni lub niezadowoleni z naszego wyglądu, ale także to, jak bardzo nasz wygląd fizyczny określa, w naszym odczuciu, to kim jesteśmy. Niektóre wydarzenia i doświadczenia mają negatywny wpływ, a inne pozytywnie wpływają na nasze postawy związane z rozwijającym się obrazem ciała.

Dzieciństwo i obraz ciała

Dzieci już w przedszkolu zaczynają dowiadywać się, jak społeczeństwo postrzega i ocenia różne cechy fizyczne. Od najmłodszych lat dzieci uczą się, że Kopciuszek, choć skrywa się pod łachmanami, pod spodem jest piękny, wystarczy dać mu szklane pantofelki, piękną suknię i…zdobywa serce księcia, wyprowadza się do pałacu i żyją długo i szczęśliwie…co innego jego brzydkie siostry…im nie dany jest taki cudowny los jak Kopciuszkowi. Obraz ciała zaczyna nabierać kształtu właśnie w momencie, gdy dzieci przyswajają koncepcje tego, co społeczeństwo ceni jako atrakcyjne – jak powinny wyglądać, żeby być atrakcyjnymi. Dzieci również tworzą obrazy tego, co nie jest atrakcyjne – jak nie powinny wyglądać. W animowanych kreskówkach i filmach fabularnych dla dzieci „przegrani” i „źli faceci” są często przedstawiani jako brzydcy lub grubi. Co sprawia, że w głowach dzieci powoli zaczyna tworzyć się połączenie: brzydki- zły. Co najważniejsze, dzieci zaczynają oceniać swój własny wygląd ciała – jak dobrze spełnia on swoje „powinności”? Czy jest wystarczająco dobry? Odpowiedź może wpłynąć na ich poczucie własnej wartości.

Szczupła, znaczy piękna

Kultury zachodnie wydają się kłaść szczególny nacisk na masę ciała jako wyznacznik piękna. Jednak nie wszędzie na świecie wygląda to tak samo. Na przykład w społeczeństwach, w których brakuje żywności i nie ma dużego dostępu do zachodnich mediów, większa masa ciała, oznacza większe szanse na przeżycie i jest wręcz ceniona. Jak wiadomo, ideał pięknego ciała zmieniał się też na przestrzeni wieków. Rubensowskie kształty oznaczały ideał, do którego dążyło i pożądało wiele kobiet. Pełna sylwetka, była uosobieniem kobiecego piękna. Jednak w dwudziestym i dwudziestym pierwszym wieku jako standard kobiecej atrakcyjności coraz częściej promuje się szczuplejszą i mniej zaokrągloną sylwetkę. W ciągu ostatnich trzydziestu lat modelki, gwiazdy filmowe i uczestnicy konkursów piękności stali się szczuplejsi. W miarę jak wskaźniki rozpowszechnienia anoreksji i bulimii stale rosną, coraz bardziej wychudzone modelki pojawiają się na okładkach magazynów i wybiegach mody, w reklamach telewizyjnych i w teledyskach.

Czym jest męskość?

Nie tylko do kobiet w świecie społecznym, mediów, Instagrama, prasy, są kierowane komunikaty mówiące o tym, co jest pożądane i atrakcyjne, a także jak powinien wyglądać „prawdziwy” mężczyzna. Wpisując to hasło w google również odnajdziecie wiele, być może zaskakujących przykazań jaki powinien a jaki nie powinien być. Presja nakładana na mężczyzn, aby wyglądali czy zachowywali się w określony sposób ma ogromny wpływ na coraz częstsze pojawianie się w tej grupie nie tylko zaburzeń odżywiania, ale także zaburzeń obrazu ciała. Na jednym z ogólnodostępnych portali znajdziecie na przykład artykuł o tym, czego rzekomo nie lubimy u mężczyzn i tutaj pojawia się cała lista cech fizycznych na które w mniejszym lub większym stopniu mamy wpływ są one jednak obśmiewane i wskazywane jako powód do wstydu. Przekaz tego typu materiałów jest jeden: wstydź się! Przerażająca jest ilość tego typu komunikatów, które kierowane są do mężczyzn. Innym obszarem, który również ma ogromny wpływ na postrzeganie swojego ciała przez mężczyzn są nierzadko przerabiane, przepuszczone przez wiele filtrów, wykonywane pod określonym kątem, zdjęcia publikowane w mediach społecznościowych. Obrazy te często przedstawiają niemożliwy do osiągnięcia „ideał”. Wyniki badań potwierdzają, że mężczyźni oglądający zdjęcia innych wysportowanych mężczyzn, których zdjęcia są poddawane retuszowi mają tendencję do postrzegania siebie jako mniej atrakcyjnych i słabszych niż mężczyźni, którzy oglądali neutralne zdjęcia innych mężczyzn.

Wpływ kulturowy

W różnych kulturach w różnym czasie, aby być atrakcyjnym, wymagane były bardzo różne atrybuty. W niektórych miejscach na świecie były to ozdobne blizny na twarzy, ogolona głowa, klejnoty umieszczane w wywierconych w zębach otworach, duże dyski w ustach, a także okaleczanie kobiecych stóp, aby były drobne. Normy społeczne ciągle się zmieniają i nie sposób za nimi nadążyć. Tak jak możecie odrzucić standardy innych kultur jako wręcz „szalone”, zachęcam was, abyście zaczęli kwestionować standardy piękna własnej kultury lub subkultury.

Teraz chciałabym Cię poprosić, abyś rozważył_a dwa kluczowe fakty:

Spróbuj trochę to puścić

Fakt 1: Normy społeczne nie mogą cię skrzywdzić, dopóki w nie nie wierzysz. Nie musisz przyjmować tych ideałów i wywierać na siebie presji, aby im sprostać. Nie musisz pozwalać, aby twoje poczucie własnej wartości było zależne od standardów które ustalają inni ludzie, kultura czy media.

Wiem, że trudno może być je odrzucić, ale uświadomienie sobie, że nie musisz im służyć i poddawać się oczekiwaniom i wymogom tego, co aktualnie jest pożądane, może być pierwszym krokiem do tego ☺

Fakt 2: Inni ludzie nie oceniają Cię tak surowo, jak Ty sam siebie. W licznych badaniach naukowcy odkryli, że wielu ludzi wymaga od siebie większej fizycznej „doskonałości”, niż myślą, że inni od nich oczekują.

Co ma do tego rodzina?

Twoja rodzina najprawdopodobniej wiele cię nauczyła o własnym ciele. Czy kiedy dorastałeś_aś, słyszałeś_aś od rodziców czy rodziny komunikaty w stylu:

„Nie zamierzasz chyba wychodzić z domu tak wyglądając, prawda?”., „co to w ogóle za strój?”, „może warto byłoby się trochę poruszać, przytyło ci się ostatnio”.

To jedne z tych momentów, które mogły mieć wpływ na to jak postrzegasz swoje ciało.

Modelowanie obrazu ciała

Rodziny również komunikują oczekiwania za pomocą tego, co psychologowie nazywają modelowaniem. Na przykład, jeśli dorastałeś_aś z rodzicem, który nieustannie narzekał na swój wygląd, otrzymałeś_aś ważną informację, że wygląd może być powodem do zmartwień i wstydu. Jeśli w domu krytykuje się to jak ktoś wygląda, uczysz się, że jest to coś czego powinno się wstydzić i jakie cechy nie są pożądane.

Wielokrotne krytykowanie, wyśmiewanie lub dokuczanie z powodu wyglądu w dzieciństwie lub w wieku nastoletnim może pozostawić trwały wpływ na rozwój obrazu ciała. Wielu dorosłych, którzy oceniają negatywnie swój wygląd, może przypomnieć sobie doświadczenia związane z dokuczaniem lub krytyką w dzieciństwie. Głęboko w ich pamięci wyryły się epizody wyśmiewania się z powodu bycia zbyt pulchnym lub zbyt chudym, zbyt wysokim lub zbyt niskim, posiadania zbyt dużego nosa lub uszu etc.

Związki romantyczne

Związki romantyczne mogą mieć silny wpływ na nasze myśli i uczucia dotyczące naszego wyglądu. W związku seksualnym przecież nasz partner może zobaczyć „nagą prawdę” o tym, jak wyglądamy. Związek, w którym druga osoba akceptuje nasz wygląd, nie komentuje go w negatywny sposób i nie ocenia, może promować pozytywny wizerunek ciała.

Jeśli jednak komentuje go w negatywny sposób, krytykuje nasze części ciała, porównuje nas z innymi osobami, może to doprowadzić do wykształcenia się negatywnego obrazu ciała. Z czasem, sami możemy zacząć myśleć, że z naszym ciałem coś jest nie tak, że powinniśmy wyglądać inaczej. Komunikaty jakie otrzymujemy i wysyłamy do naszego partnera_ki mają ogromne znaczenie, warto być na to uważnym!

Okres dojrzewania i zmiany fizyczne

Ciało ludzkie zmienia się drastycznie i w bardzo szybkim tempie wokresie dojrzewania. Ten czas może również przynieść intensywne zainteresowanie tymi zmianami i wyglądem fizycznym. Posiadanie „odpowiedniego” typu sylwetki, ubioru lub fryzury często staje się dużo ważniejsze niż matematyka czy geografia. Dziewczęta, których biodra i piersi rozwijają się wcześniej niż ich koleżanek z klasy mogą czuć się skrępowane. Lata nastoletnie to szczególnie trudny okres dla kształtującego się obrazu ciała. Poczucie adekwatności społecznej nastolatków zależy po części od tego, jak ich zdaniem ich wygląd jest postrzegany przez rówieśników i jak wpłynie to na ich sytuację w randkowaniu.

Co ma przywiązanie do obrazu ciała?

Niektórzy z nas podchodzą do relacji międzyludzkich z entuzjazmem, zaufaniem oraz wiarą w to, że będą one owocne, przyjemne i bezpieczne oraz że zostaniemy zaakceptowani. Inni z nas, bardziej boją się bliskości i spodziewają się przeciwności lub odrzucenia. Psychologowie określają te dwie orientacje odpowiednio jako bezpieczne i pozabezpieczne wzorce przywiązania. Posiadanie przywiązania bezpiecznego może promować pozytywny obraz własnego ciała. W przeciwieństwie do tego przywiązanie pozabezpieczne może być katalizatorem niepewności, co do atrakcyjności swojego ciała.

Terapie skuteczne przy problemach w zakresie obrazu ciała

W jednej z metaanaliz (Linardon i wsp., 2019) dotyczącej skuteczności terapii tzw. trzeciej fali, uwzględniającej 24 badania (w tym 13 z nich to RCT) zaobserwowano, że wykazują one skuteczność w leczeniu zarówno zaburzeń odżywiania jak i zaburzeń w zakresie obrazu ciała. Autorzy zauważają również, że DBT może być interwencją trzeciej fali, która daje największe efekty (z uwzględnionych terapii trzeciofalowych), w ograniczaniu zaburzeń odżywiania. Jako możliwe wyjaśnienie podają, to że DBT w dużym stopniu skupia się na nauce regulacji emocji i jest ukierunkowana na mechanizmy emocjonalne, o których wiadomo, że podtrzymują i zaostrzają zaburzenia odżywiania.

Wytyczne NICE dotyczące leczenia obrazu ciała

NICE w łagodniejszych przypadkach zaburzeń obrazu ciała zaleca różnego rodzaju metody samopomocowe, korzystanie z dostępnych protokołów samopomocowych (w Polsce dostępność takich materiałów jest niestety niewielka, jednym z takich podręczników po angielsku jest: „Overcoming Body Image Problems including Body Dysmorphic Disorder: a Self-help Guide Using Cognitive Behavioural Techniques” autorstwa Veale i wsp.). W cięższych przypadkach zalecana jest psychoterapia (CBT) i/lub farmakoterapia (SSRI)

Jeśli czujesz, że problemy z obrazem ciała cię dotyczą, zapraszam cię do dalszej części tekstu która pozwoli bliżej się im przyjrzeć. Pamiętaj jednak, że jeśli twoje trudności są bardziej złożone, masz zaburzenia odżywiania, nie zastąpi to wizyty u specjalisty.

Jak sprawdzić czy problem w ogóle mnie dotyczy?

Aby sprawdzić jak dużo miejsca w Twoim życiu zajmuje wygląd i jak duże znaczenie mu przypisujesz, możesz spróbować wypisać wszystkie sfery Twojego życia, pod kątem których oceniasz siebie jako osobę. Następnie, aby zobrazować sobie jak to wygląda możesz stworzyć wykres kołowy na którym zaznaczysz udział poszczególnych obszarów, gdzie każdy wycinek oznacza cenioną sferę życia, a jego rozmiar jest proporcjonalny do znaczenia tej sfery w ocenie siebie. To jakie dany obszar ma znaczenie można rozpoznać po tym, ile czasu i energii mu poświęcamy i jaki wpływ mają problemy które w tych aspektach życia się pojawiają. Na przykład dla jednej osoby ważnymi obszarami będzie praca i osiągnięcia w niej, jakość relacji z innymi ludźmi, relacje z rodziną, a także wygląd. Jeśli ogromne znaczenie w jej życiu odgrywa, to jak wygląda i przede wszystkim pod tym kątem się ocenia, poświęca mu bardzo dużo czasu, a każda nawet najdrobniejsza uwaga na temat wyglądu jest druzgocąca jej wykres mógłby wyglądać tak:

Jeśli wygląd/waga etc. zajmuje więcej niż 1/3 powierzchni można podejrzewać, że występują w tym zakresie trudności. Możesz też sprawdzić jak te problemy korelują z innymi sytuacjami w twoim życiu.

Obserwowanie umysłu

Wiele teorii psychologicznych mówi o tym, że aby rozwiązać problemy musimy się nauczyć obserwować swój umysł i działać z obiektywnością i adekwatnie. Zmiana obrazu ciała wymaga oceny i zrozumienia specyfiki każdego z epizodów związanych z obrazem ciała.

Czym są epizody?

Czasem pojawia się coś, co sprawia ze twój poziom dystresu, negatywnych emocji związanych z tym jak postrzegasz swoje ciało, gwałtownie rośnie np. jesteś w jakimś miejscu, słyszysz jakiś komentarz etc. To są właśnie epizody związane z obrazem ciała.

Żeby wytłumaczyć to jeszcze lepiej, wyobraź sobie taką sytuację: na ogół nie lubisz swojego ciała, czasem starasz się ukryć mankamenty które w nim dostrzegasz, szukasz ubrań, które pomogą ci osiągnąć ten cel. Ale nie jest najgorzej, jakoś sobie radzisz. I wtedy dowiadujesz się, że Twoja przyjaciółka zaprasza Cię na swoje urodziny do SPA, zaczynasz wyobrażać sobie, że trzeba będzie się rozebrać, założyć kostium kąpielowy. Tam nie da się założyć ubrania, które ukryje to i owo. Zaczynasz myśleć czy może nie powiedzieć ze jesteś chora i nie dasz rady przyjść, albo cokolwiek innego., Oby tylko tego uniknąć, oszczędzić sobie wstydu.

Mój epizod trwa cały czas

Niektórzy ludzie mówią ze nie maja epizodów dystresu związanego z obrazem ciała, uważają, że życie to jeden wielki epizod, że to się dzieje cały czas. Jednak w końcu decydujesz się pójść, to twoja najlepsza przyjaciółka i nie chcesz jej zawieść. Jedziesz z duszą na ramieniu, rozmyślając jak się ukryć przed wzrokiem wszystkich osób, które tam będą. W końcu przychodzi moment, w którym musisz przebrać się w strój i wyjść na basen. Wtedy ogarnia Cię prawdziwa panika, zaczynasz płakać i zastanawiać się, dlaczego ciebie to spotyka, że to niesprawiedliwe. Nie jesteś w stanie wyjść z pokoju.

To jednak są momenty

Chociaż możesz zawsze nie lubić swojego nosa albo wagi albo czegokolwiek innego w swoim ciele, nie myślisz o tym ciągle i nie martwisz się tym ciągle. Są takie momenty jak sen, praca etc. w których nie jesteś na tym skupiony_a, ale są takie momenty jak ten opisany powyżej w których napięcie sięga zenitu i dezorganizuje Twoje życie.

Elementy epizodu

Każdy epizod dystresu związanego z obrazem ciała ma swoje specyficzne elementy – myśli, emocje i zachowania. Jeśli nie chcesz, żeby negatywne emocje przejmowały nad Tobą kontrolę musisz cofnąć się o krok do tyłu od subiektywnego odczucia i zadać sobie pytania:

co czuje?
co doprowadziło do tego, że tak się czuje?
co sobie mówię w tej sytuacji?
jak reaguje albo jak chce zareagować w tej sytuacji?

Samo monitoring

Odpowiadanie na te pytania pomaga przeprowadzić proces uważnego samomonitoringu. Wiele osób mówi, że już to robiło i nie pomogło np. że ciągle analizuje to jak wyglądam, skupiam się na tym jak źle czuje się w swoim ciele – a to jest właśnie część mojego problemu! Jednak to czego tutaj brakuje to umiejętność spojrzenia z boku, z dystansu.

Żeby dokonać zmiany trzeba rozwinąć bardziej obiektywne spojrzenie na te doświadczenia. W codziennym życiu wiele rzeczy może wywoływać myśli, odczucia, emocje, działania związane z tym jak wyglądasz.

Obraz ciała, ćwiczenie

ĆWICZENIE: Spróbuj teraz pomyśleć o części ciała którą najmniej w sobie lubisz. Powiedz do siebie w myślach: wyglądam okropnie, to jest obrzydliwe, nienawidzę tego. Rób to przez minutę a później sprawdź, jak się czujesz, jakie masz emocje?

Czy to jednominutowe ćwiczenie coś Ci przypomina?

Zdarta płyta

Najpotężniejszy wpływ na negatywny obraz ciała i emocje z nim związane ma to jak oceniasz czy co myślisz o swoim ciele! Dlatego to ważne, aby je zidentyfikować i obserwować, jakie myśli wywołują epizody związane z obrazem ciała u ciebie. Często jest tak, że niektóre epizody powtarzają się jak zdarta płyta.

Warto się im przyjrzeć i zobaczyć, co tak naprawdę za tym stoi. Spróbuj opisać swoje epizody w ramach opisanego niżej modelu, wybierz takie które najczęściej się powtarzają lub czujesz, że mogą pojawić się ponownie. Dla ułatwienia rozpiszemy sobie teraz na czynniki pierwsze historię opisaną powyżej.

Analiza Epizodu Obrazu Ciała

Czynniki wrażliwości: niewyspana, głodna.
Wydarzenia aktywizujące (konieczność przebrania się w strój i wyjścia na basen)
Przekonania – na temat wydarzenia aktywizującego, siebie samego_ej (to niesprawiedliwe, jestem obrzydliwa, wszyscy zobaczą jaka jestem gruba)
Konsekwencje – jakie pojawiły się emocje, jak się zachowałaś). Konsekwencje opisujemy skrótem TIDE
T- rodzaj emocji jakie odczuwałaś w tej sytuacji (złość, smutek, wstyd)
I – intensywność emocji na skali od 0 do 10 (złość- 5, smutek – 7, wstyd – 10)
Czas trwania, jak długo ten epizod trwał, po jakim czasie poczułaś się lepiej (cały wieczór, dopiero następnego dnia rano poczułam się lepiej, ale nie poszłam na basen przez cały wyjazd)
Wpływ epizodu na zachowanie, co próbowałaś zrobić? unikać, uciec z sytuacji? Zmienić, zakryć część ciała? (unikanie – nie poszłam na basen, unikałam oglądania się w lustrze, nie chciałam z nikim rozmawiać, odtrąciłam przyjaciółkę, nie otworzyłam jej drzwi do pokoju)

więcej o analizie tutaj

Teraz Ty!

Teraz czas na praktykę – przypomnij sobie, co aktywuje twoje epizody, jakie myśli im towarzyszą i jakie konsekwencje Następnie rozpisz kilka ostatnich epizodów. Spróbuj je sobie dokładnie przypomnieć, możesz zamknąć oczy i wyobrazić sobie tą sytuacje, żeby lepiej przypomnieć sobie co czułeś_aś. Przez kolejne dni staraj się monitorować w ten sposób każdy epizod, który wystąpi. Nie próbuj tego zmieniać, tylko obserwuj i zapisz, nie oceniaj tego.

źródła:

Mitchell, J., & Crow, S. (2006). Medical complications of anorexia nervosa and bulimia nervosa. Current Opinion in Psychiatry, 19(4), 438–443.
Winkler, L., Christiansen, E., Lichtenstein, M., Hansen, N., Bilenberg, N., & Støving, R. (2014). Quality of life in eating disorders: A meta-analysis. Psychiatry Research, 219(1), 1–9.
Wilson, G., Grilo, C., & Vitousek, K.(2007). Psychological treatment of eating disorders. American Psychologist, 62(3), 199–216.
Berkman, N., Lohr, K., & Bulik, C. (2007). Outcomes of eating disorders: A systematic review of the literature. International Journal of Eating Disorders, 40(4), 293–309.
Wilson, G., Fairburn, C., Agras, W., Walsh, B., & Kraemer, H. (2002). Cognitive-behavioral therapy for bulimia nervosa: Time course and mechanisms of change. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 70(2), 267–274.
Keel, P., Dorer, D., Franko, D., Jackson, S., & Herzog, D. (2005). Postremission predictors of relapse in women with eating disorders. American Journal of Psychiatry, 162(12), 2263–2268.
Linardon, J., Gleeson, J., Yap, K., Murphy, K., & Brennan, L. (2019). Meta-analysis of the effects of third-wave behavioural interventions on disordered eating and body image concerns: implications for eating disorder prevention. Cognitive Behaviour Therapy, 1–24.
Cash, T. F., & Smolak, L. (Eds.). (2011). Body image: A handbook of science, practice, and prevention. Guilford Press.
Phillips, K. A., Didie, E. R., Feusner, J., & Wilhelm, S. (2008). Body dysmorphic disorder: treating an underrecognized disorder. American Journal of Psychiatry, 165(9), 1111-1118.