Sarkazm, Żarty, Nękanie, Przemoc Emocjonalna i Agresja Relacyjna

Twardym trzeba być

Pamiętam czasy szkoły, bezlitosne żarty, dziwne gry karciane (np. w kuku). No nie wypadało wtedy być wrażliwym, nie wypadało nie grać, płakać z powodu okropnych przezwisk i okrutnych kawałów.

Obserwując obecną młodzież, raczej nie jest lepiej, myślę że gorzej, bo internet z jego pozorną anonimowością umożliwia brutalniejsze ataki, molestowanie, stalking.

O wszystkich tych zjawiskach nie napiszę w jednym artykule, więc chciałabym skupić się na „żartowaniu”.

Piszę zarówno o nękaniu w dzieciństwie jak i w dorosłości. By rozpoznać nękanie w dorosłości, często warto cofnąć się i zobaczyć jak wcześnie się zaczęło. Jak wcześnie zaczęliśmy unieważniać nasze doświadczenie emocjonalne i wmawiać sobie nic się przecież takiego nie stało.

Ja tylko Żartowałem

Jeżeli zapytacie się typowego bully – dręczyciela, dlaczego robi to, co robi najbardziej typową odpowiedzią jest:

ale ja tylko żartowałem, żartowałam!

Najgorsze jest to, że ofiara bardzo często w to wierzy, jak mantrę słyszała:

wyluzuj,
nie bądź taka drętwa,
nie przesadzaj,
nie masz zupełnie poczucia humoru.

Jeśli miała to nieszczęście, że wychowała się w unieważniającej rodzinie– na 100% przyjmie perspektywę agresora, bo słyszy od małego, że jest „przewrażliwiona, nadwrażliwa”.

Jak więc bronić się przed totalnym unieważnieniem siebie? Jak rozgraniczyć co jest nękaniem, przemocą, a co niewinnym żartem, zwykłym przekomarzaniem się?

Nękanie, żartowanie, przekomarzanie

Nękanie to celowe, uporczywe i długotrwałe działanie skierowane przeciwko osobie. Celem jest upokorzenie i dezorganizacja jej życia (def. infor).

No tak, ale w przeciwieństwie do przemocy fizycznej tutaj nie mamy śladów i czasami niełatwo to zidentyfikować. Jak więc rozpoznać nękanie emocjonalne? Jak odróżnić je od niewinnego przekomarzania?

Czym jest to nękanie?

Podobnie jak przy molestowaniu seksualnym, to ofiara definiuje co jej przeszkadza.
Poniżej pomocne wskazówki, jeśli czujesz, że coś jest nie tak, ale nadal nie jesteś pewna, pewien.

Wszyscy się dobrze bawią

Kiedy nie jesteśmy nękani regułą jest że WSZYSCY UCZESTNICY interakcji dobrze się bawią, wszyscy się śmieją, wszyscy mają przyjemność,
śmiejemy się z KIMŚ, A NIE Z KOGOŚ. Przy nękaniu śmieje się tylko część osób, nam do śmiechu nie jest.

Równowaga siły

Obydwie strony interakcji mogą z łatwością zamienić się rolami.
Jeśli obydwoje angażujecie się świadomie w żarciki to może to być ok. Choć przestrzegam przed tym, to znaczy przyjrzyjcie się temu.
Jeśli partner mówi do Ciebie kochana krówko, a Ty jemu kochany brzusiu, czy coś w tym stylu, to może, ale nie musi być OK.
Jeśli nie czujesz się swobodnie z jakimś przezwiskiem lepiej powiedz o tym głośno i wprost. Naprawdę nie ma sensu silić się na wyluzowanie, a pod spodem wrzeć z emocji. Prędzej czy później wybuchną, albo zaczniesz się dystansować.
Choćby znam wiele dziewcząt, które są w ten sposób przezywane w domu (kłębuszku, pączusiu, krówko itp.). Wcale im nie do śmiechu. Niestety, albo nie wiedzą jak zaklasyfikować te niejasne uczucia, które pojawiają się za każdym razem po usłyszeniu takiej „słodkiej ksywki”, albo nie chcą zostać posądzone o „drętwość”, czy „brak dystansu”.
Jeśli tylko jedna osoba ma prawo do żartów- wtedy zdecydowanie nie jest to ok. (Bishop Mills, Carol & Carwile, Amy. (2009)

Szacunek

Wszelkie żarty muszą brać pod uwagę szacunek! Nie ma mowy o poniżaniu, okrutnych uwagach, komentarzach, które obniżają twoje poczucie wartości. Więc jeśli czujesz się poniżana, traktowana z góry, brakuje ci poczucia bezpieczeństwa – to nie jest OK.

Proporcje

Ten styl rozmowy powinen być tylko częścią komunikacji, a nie jedyną jej formą. Znacie takie osoby z którymi nie da się rozmawiać na poważnie. Zwykle obracają sprawy w żart. To może nie być OK.
To jest unieważniające, jeśli chcę porozmawiać z przyjaciółką na poważny temat, odczuwam np. smutek, czy zatroskanie, a ona zaczyna żartować. Jeśli ktoś robi tak bardzo często będzie to przemocowe, bierno agresywne, może być również nękaniem.

Motywacja

Motywem komunikacji nie może być chęć dokuczenia, czy jakikolwiek mroczny zamysł. To niestety ciężko stwierdzić, bo rzadko nadawca takich komunikatów przyzna się do tego. W przypadku dzieci, nastolatków, albo zachowań automatycznych, osoba może sobie nie zdawać sprawy ze swojej motywacji, albo przedstawiać zupełnie inną.

Konsekwencje

Jeśli po interakcji pozostajemy zdołowani, wystraszeni, z brakiem nadziei, chcemy unikać naszego rozmówcy; druga osoba powinna przeprosić i się wycofać, nie powtarzać tego zachowania! (Futterman, 2004).

Samopoczucie

Nasze emocje są tutaj dobrym doradcą, jeśli dwie strony są sobie bliskie, cieszy je to co robią, cieszą się kontaktem i swoją relacją i czują, że druga osoba również, a po takiej interakcji czujemy fajne emocje, czujemy sympatię z drugiej strony, ciepło, to oczywiście jest OK.

Zaufanie

Nie zmniejsza to naszego zaufania do tej osoby. Zapytaj się siebie, czy powierzyłabyś sekret tej osobie?
Jeśli nie to dlaczego?
To może być trudny wskaźnik. Niektóre osoby mogą same z siebie mieć trudności z zaufaniem, np.: w osobowości paranoicznej, albo unikającej.
Z drugiej strony taki brak zaufania może brać się z nękania. Mówię coś komuś osobistego, a ta osoba robi sobie z tego żarciki.
Jeśli takie sytuacje będą się powtarzać, mogę się stać nieufna chronicznie.

Stereotypy

Zwykle tematem żartów nie są stereotypy, uprzedzenia, czyjś wygląd. Rzadko kiedy swobodnie i zupełnie szczerze śmiejemy się z braków, które nam doskwierają.
Często słyszę jak osoby otyłe mówią, że wiele lat same siebie przezywały, by pokazać jakie są „wyluzowane” jaki mają „dystans do siebie”;
pewnego dnia zrozumiały, że taka narracja była dla nich szkodliwa, bolesna i pogłębiała ich niskie poczucie wartości.
Nic dziwnego, to co do siebie mówimy jest ważne.

Przekomarzanie

Podobną formą, jednak bardziej ciepłą i miłą będzie przekomarzanie (teasing). Czym się charakteryzuje wd badaczy (Bishop Mills, Carol & Carwile, Amy, 2009)?

może występować element wyzwania,
agresja również może występować, ale!
konieczny jest element zabawy,
i pewna niejasność, dwuznaczność komunikatu.

Kierowałabym się jednak swoim subiektywnym odczuciem, bo te wskazówki nie są zbyt precyzyjne.
Po to właśnie mamy emocje, by nas informowały o sytuacji.

Jak można kogoś nękać?

rodzaje nękania (za wikipedia)

pomijam fizyczne, ono jest zresztą dość łatwe do zidentyfikowania.

werbalne:

poniżające przezwiska,
robienie min, przewracanie oczami,
wiem, ale ci nie powiem,
robienie komuś nadziei na coś i w ostatniej chwili zabieranie tego,
oszukane flirty,
kłamanie na twój temat, roznoszenie plotek,
grożenie,
krzyczenie na kogoś albo mówienie niemiłym tonem,
śmianie się z ciebie,
przedrzeźnianie,
obrażanie cię, wyśmiewanie przed innymi,
agresja relacyjna (bardziej typowa dla dziewczynek).

Agresja Kobieca

Kiedyś uważano, że nękanie to specjalność chłopców, dopiero od niedawna wiadomo, że dziewczynki nie pozostają w tyle. Stosują po prostu inne metody, czyli agresję relacyjną, która wykorzystuje do nękania związki z innymi i słowa. Gdyby brano pod uwagę tylko agresję fizyczną 71,4% agresywnych, dziewczęcych zachowań pozostałoby niezauważone.
Niestety w szkołach często jest ona pomijana i karani są wyłącznie chłopcy. Tak jak agresja relacyjna rośnie wraz z wiekiem u dziewcząt, u chłopców maleje. Być może dlatego, część kobiet mówi: wolę się zadawać z facetami, kobiety są jakieś dziwne.

Z drugiej strony badania wskazują, że relacje dziewcząt są dużo bliższe, bardziej intymne i znaczące niż te chłopców. Nie rezygnujcie więc z przyjaźni! taki to morał.

agresja relacyjna:

sarkastyczne komentarze
mówienie zimnym, wrogim tonem,
ignorowanie,
gapienie się,
plotkowanie,
rozsiewanie plotek,
wyjawianie sekretów,
obgadywanie,
odgrywanie się,
robienie komuś żartu, pranki,
złośliwe miny,
wykluczanie z towarzystwa,
zrobienie z kogoś „głupka” – podpuszczanie,

⇑ (Remillard, A.M., Lamb, S., 2005)

Czym jest sarkazm?

Oczywiście psychologowie od dawna uważali sarkazm za formę agresji. Clifford Lazarus mówi, że częste używanie sarkazmu to wrogość udająca humor, dodaje, że zbyt częste używanie sarkazmu przejmuje emocjonalną kontrolę nad rozmową. Czyli nawet jeśli chcemy być mili i fajni to schrzanimy to używając sarkazmu.

Forma czy treść?

Musimy pamiętać, że zawsze emocje mają silniejszy przekaz niż nasze słowa. Wyobraźmy sobie taką historyjkę. Podchodzę do was i mówię zupełnie lekkim tonem: rzucił mnie, jestem zdewastowana.

Czy wtedy pomyślicie, że mi ciężko?* (to moja nowa czcionka do pytań retorycznych)

Najwięcej bowiem zależy od naszego tonu emocjonalnego, od mimiki. Jeśli chcemy się dobrze komunikować trzeba dopasować emocje do treści. Niektóre osoby automatycznie się śmieją, kiedy mówią o trudnych dla siebie rzeczach – to nie jest skuteczne. Warto stanąć przez lustrem i zobaczyć jak wyglądamy, kiedy przekazujemy ważne dla nas informacje. Jeśli wysyłamy sprzeczne sygnały- zdecydowanie należy nad tym pracować.

7 typów sarkazmu

Samopotępiający/dezaprobujący sarkazm: tutaj wyrażamy przesadzony sens poczucia gorszości, niskiego poczucia wartości i bezwartościowości:
No jasne, że mi się uda, pewnie dostanę nobla (z przekąsem na temat swoich wysiłków pisarskich)
Sarkazm wydumany, ruminujący, myślący: tutaj krytykujący mówi coś grzecznego, jednak ton jego głosu wskazuje na coś zupełnie odwrotnego
Sarkazm z kamienną twarzą: bez emocji, bez sympatii, ciężko się zorientować czy ktoś mówi poważnie czy się z nas nabija.
Uprzejmy Sarkazm: to kiedy dopiero po dłuższym namyśle możemy dojść do tego, że osoba powiedziała coś a miała na myśli coś innego.
Nieprzyjemny, przykry sarkazm: jest jak dostanie pięścią w twarz, nie jest zabawny, i sprawia ci przykrość
Winston Churchil posłanki Partii Pracy Bessie Braddock. Kiedy kobieta oskarżyła go kiedyś w parlamncie o to, że jest pijany, Churchill odparł: „Bessie, może i jestem pijany, ale ty za to jesteś brzydka. I jutro ja będę trzeźwy, a ty dalej będziesz brzydka”.
Sarkazm Maniakalny: mówiony w nienaturalnie radosnym humorze, wygląda jakby mówca „zwariował”.
Wściekły- grożenie, przemoc, wyolbrzymianie.

na podstawie literarydevices.net

Przykłady sarkazmu

weźmy przykłady sarkazmu z internetu

Ktokolwiek powiedział ci że masz być sobą, dał ci fatalną radę.
Mów dalej, zawsze ziewam, kiedy słyszę coś interesującego.
Masz kompleks niższości i to zupełnie uzasadniony.
Gdybyśmy zabili wszystkich którzy cię nienawidzą, to nie byłoby morderstwo, to byłaby apokalipsa.
Nie wszyscy faceci są beznadziejni, niektórzy są martwi.

albo zobaczmy „żarcik” psychiatryczny:

Dwóch psychiatrów spotyka się po 20 latach na zjeździe absolwentów. Jeden wygląda jakby dopiero co się obronił, ale drugi wygląda staro, blado, ogólnie jest wymięty i smutny.
Pyta więc tego co wygląda świeżo i młodo:

Co jest twoją tajemnicą? Słucham problemów innych ludzi, całymi dniami, dzień po dniu, od lat, niewiele się zmienia, to uczyniło ze mnie starego człowieka.
Na to młody: a kto by ich tam słuchał

Cóż, tego „żartu” nie opublikowałam nawet w ramach #zarcikowasroda (nasz cykl na FB, co środę publikujemy żarty psychologiczne) uznałam, że jest zbyt obraźliwy biorąc pod uwagę doświadczenia z wizyt psychiatrycznych, psychologicznych, terapeutycznych.

Czy sarkazm faktycznie jest taki zły?

Jeśli nadal zastanawiacie się, czy sarkazm jest OK, przypomnijcie sobie doktora House’a,

Czy to sympatyczny gość?
Czy dobrze układają mu się relacje?
Chcielibyście mieć takiego partnera?
Może szefa?

a przecież jest taki zabawny…

dla przypomnienia filmik (można włączyć automatycznie tłumaczone napisy)

Sarkazm Męską formą komunikacji?

Znalazłam ciekawe badania Valerie Dauphin na temat sarkastycznej komunikacji. Z tych badań wynika, że mężczyźni są bardziej odporni i tolerancyjni jeśli chodzi o sarkazm. Wygląda więc na to, że jest to bardziej męska forma wypowiedzi. Kobiety częściej reagują negatywnie na taką formę i uznają ją za formę agresji (mężczyźni zupełnie tak nie uważają). Nic dziwnego, bo ogólnie mężczyźni komunikują się bardziej pewnie siebie a nawet arogancko, są nastawieni na rywalizację, a kobiety asekuracyjnie i wspierająco (Bowes, A., & Katz, A., 2011).

Sarkazm nie daje szczęścia

W tych badaniach NIKT nie czuł się szczęśliwy z powodu sarkastycznych uwag, obydwie płcie uważały, że gdyby sarkastyczne uwagi zdarzały się często w ich relacji romatycznej to byliby smutni i zmartwieni.

Sarkazm formą agresji

Sarkazmu używamy, by skrytykować kogoś w mniej ostry sposób (tak nam się przynajmniej wydaje). W badaniach Taplak i Katz okazało się, że ludzie doświadczający sarkazmu uważają go za bardziej agresywny, prowokujący, złośliwy, nieszczery, niejasny niż krytykę wprost.
Z kolei agresorzy uważają swoje wypowiedzi za zabawne. W badaniach Bowes i Katz, 2011 ta zależność również została potwierdzona.

IRONIA A SARKAZM

Jak czytamy w Wikipedii psycholog Martin mówi, że ironia jest wtedy, gdy mówimy coś odwrotnego niż mamy na myśli, natomiast sarkazm to agresywny humor, który ma wywołać śmiech. Z kolei lingwista John Haiman w swoje książce „talk is cheap” dodaje, że sytuacje mogą być ironiczne, ale tylko ludzie sarkastyczni. Ironia może nam wyjść przypadkiem, a sarkazm wymaga intencji.

ironia- mówimy: jaki cudowny dzień, kiedy pada;
sarkazm, pacjentka pyta House’a:
czy są jakieś inne sposoby w jaki mogłam zajść w ciążę, np. siedzenie na desce sedesowej?
House: no jasne! Musiałby tam być facet który siedziałby pomiędzy Panią a deską. Ale tak! Zdecydowanie!
i nim stwierdzicie: boki zrywać, pomyślcie jakbyście się czuli, gdybyście naprawdę byli tą pacjentką.

Koniec Żartów?

Czy to oznacza, że teraz mam szlaban na żarty?
Nieee, chodzi tylko o to, byśmy podchodzili do tego świadomie.
Kiedy mówimy do dziecka, mój ty ciamajdo, mój głupolu, albo do bliskiej osoby serdelku, gapo, obserwujmy jak ta osoba to odbiera, może milknie? Odsuwa się? Możemy też zapytać i poprosić o szczerą odpowiedź, czy faktycznie osoba lubi to przezwisko.
Sprawa tak naprawdę jest dziecinnie prosta, jeśli druga osoba nam mówi, że takie wypowiedzi ją ranią to znaczy, że są nie na miejscu.
Sytuację definiuje osoba poszkodowana. KROPKA.

źródła:

Bishop Mills, Carol & Carwile, Amy. (2009). The Good, the Bad, and the Borderline: Separating Teasing from Bullying. Communication Education.
Dauphin Valerie SARCASM IN RELATIONSHIPS
Haiman John. (1998) Talk is Cheap: Sarcasm, Alienation, and the Evolution of Language. Oxford University Press.
Voulgaridou, I., & Kokkinos, C. M. (2018). The Relational aggression scale (RAS): Psychometric properties of a newly developed measure of relational aggression. Revue Européenne de Psychologie Appliquée,
Bowes, A., & Katz, A. (2011). When Sarcasm Stings. Discourse Processes,
Remillard, A.M., Lamb, S. Adolescent Girls’ Coping With Relational Aggression. Sex Roles 53, 221–229 (2005).
Robert Thornberg & Hanna Delby (2019) How do secondary school students explain bullying?, Educational Research,
Toplak, Maggie & Katz, Albert. (2000). On the uses of sarcastic irony. Journal of Pragmatics.