Meta emocje, emocje wtórne, schematy emocjonalne

Emocje z powodu Emocji

Borderline można nazwać fobią emocji, czyli boimy się własnych emocji, dlatego unikamy ich za wszelką cenę, robiąc mniej lub bardziej dysfunkcyjne rzeczy. Ale emocji z powodu emocji możemy mieć o wiele więcej.

Kiedyś nazywałam (być może nawet tu na blogu) taką emocje z powodu emocji–emocją wtórną*. Zostałam tak nauczona i nigdy tego nie sprawdziłam w literaturze. Chciałabym więc sprostować: emocje z powodu emocji to meta emocje.

Meta Emocja

Meta emocja to: zestaw emocji i przekonań o emocjach (zarówno na temat własnych jak i na temat emocji innych ludzi).

Same emocje bywają być dość nieprzyjemne, u osób wrażliwych, o silnych emocjach, mogą być jak tsunami, trąba powietrzna, ciężarówka. Idziesz sobie ulicą, nagle BUM, lęk uderza cię w brzuch.

To jednak nadal nic w porównaniu z paskudnym ciągiem emocjonalnym, który niczym kula śnieżna powiększa się dzięki meta emocjom.

Przykładem takiej meta emocji, czyli zestawu: emocja+przekonanie+druga emocja (zestawy mogą się ciągnąć i być bardziej skomplikowane) jest:

• LĘK → WSTYD (przekonanie: tylko frajerzy się boją)
• ZŁOŚĆ → WSTYD (przekonanie: kobiecie nie wypada się złościć)

Życie i Meta-Emocje

Idę sobie, dzień piękny, wszystko jest ok.
Nagle spotykam ex z nową dziewczyną, wpadam w szał- nie wiem, co się dzieje wokół mnie…

Potem mi przechodzi, chociaż nie pamiętam dokładnie, co mówiłam/robiłam. Rozglądam się dookoła i widzę, że w międzyczasie narobiłam sobie kłopotów. Taki stan szału, może być ostry: wyzywam byłego od najgorszych, samouszkadzam się i/lub bardziej długotrwały: cały dzień myślę o tej sytuacji, a wieczorem idę na imprezę i upijam się nieprzytomnie. Nie muszę nawet zdawać sobie sprawy, że jedno wyniknęło z drugiego.

Regulacja Emocji

Kiedy angażuje się w pracę nad sobą, czy sensowną terapię, powoli uczę się regulować swoje emocje. Między innymi dzięki uważności i np. formularzowi emocje udaje mi się spowolnić ciąg zdarzeń wewnętrznych. Zaczynam zauważać skąd się to wszystko wzięło i po co. Jednym z elementów pracy nad emocjami jest rozpoznanie własnych meta emocji.

Mity emocjonalne

Meta emocje biorą się z mitów emocjonalnych, przekonań kluczowych (schematów), które dziedziczymy w spadku po: rodzinie, środowisku i kulturze, w której żyjemy. Możemy, a jakże, dorobić swoje własne.

Wracając do przykładu z ex, rozbierzmy go na części, posługując się łańcuchem behawioralnym.

Jeśli przeanalizuję sytuację, to dowiem się że:

• Ostatnio słabo spałam więc jestem podatna (czynnik wrażliwości);
• widzę osoby (ex z dziewczyną) (zdarzenie aktywizujące);
• robi mi się klucha w gardle (doznanie fizyczne=powiązania);
• mam myśl: strasznie tęsknię (myśl=powiązania);
• mam myśl: jestem strasznie samotna (myśl=powiązania);
• mam myśl: nikt mnie nie chce (myśl=powiązania);
• pojawia się w związku z tym smutek (emocja=powiązania).

I teraz: jeśli wiem, co się ze mną w środku dzieje, mogę zrobić wiele rzeczy, by wyregulować swój nieprzyjemny stan.
Na przykład:

• Sprawdzić fakty, czy rzeczywiście jestem “strasznie samotna”. Strasznie to oczywiście ocena, a samotna, cóż trzebaby zobaczyć, czy faktycznie jest tak, że nie mam z kim się spotkać, a nawet jeśli tak jest to pomyśleć, dlaczego tak jest (może sama się izoluję- wtedy mogę coś z tym zrobić).
• Zastanowić się, co mogę zrobić z myślą, czy może uczuciem tęsknoty, czy samotności (np. zadzwonić do kogoś bliskiego po wsparcie).

Kula Śnieżna Emocji

Jednak, kiedy tego nie wiem, powyższe -oddzielne części- są sklejone, dzieją się szybko, albo wydają się mgłą, w każdym razie nie zdajemy sobie z tego wszystkiego sprawy. Wtedy na scenie pojawiają się kolejne elementy:

• Myśl: zawsze źle trafiam, zawsze będę sama (myśl=powiązania);
• emocja: lęk (emocja=powiązania);
• myśl (element schematu emocjonalnego, mitu): tylko słabe osoby (frajerzy) się boją (myśl=powiązania);
• meta emocja: wstyd (emocja=powiązania);
• myśl (element schematu emocjonalnego, mitu): nie powinnam tak czuć, nie chcę czuć się słaba, nie chce się bać, nie wytrzymam tego;
• meta emocja: złość (emocja=powiązania);
• to oczywiście może się ciągnąć bez końca i zwykle tak się dzieje,

Efekt jest taki, że możemy zrobić coś szkodliwego.

Dla siebie: objadanie, używki, samouszkodzenia; dla innych i dla siebie: niszcząc relacje, wybuch, zemsta, obgadywanie (konsekwencje).

Nieznajomość emocji uniemożliwia ich regulowanie

Jak wspomniałam, jeśli nie znamy swoich emocji, te wszystkie myśli i emocje, dzieją się jednocześnie, są posklejane i możemy nawet nie zdawać sobie z nich sprawy. Jeśli nie wiemy, co czujemy, myślimy, trudno coś z tym zrobić.

Natomiast, jeśli wiemy, co jest grane, możemy zrobić wiele, by poprawić swój stan.

Podstawową umiejętnością jest uprawomocnienie: to normalne, że tak czuję, każdy, by tak czuł na moim miejscu. Potrzebuje teraz wsparcia, więc zadzwonię do przyjaciółki;
Rozpoznanie i nazwanie emocji: czuję smutek, bo spotkałam swojego byłego, który mnie odrzucił i wydaje się świetnie bawić. Smutek sprawia, że wszystko wydaje się beznadziejne.
Współczucie: teraz zadbam o siebie, tak jakbym zadbała o kogoś mi bliskiego. Mimo, że teraz mi tak źle, to nie będzie trwało wiecznie, emocje są krótkotrwałe, a mój nastrój też w końcu się zmieni, szczególnie jeśli o to zadbam.

Meta emocje mogą obniżać nastrój

Meta emocje mogą utrudniać nam codzienne życie, pojawiają się również w drobnych sytuacjach:

Wchodzę do sklepu, widzę kolejkę, pojawia się złość, że spóźnię się na spotkanie, uważam, że ekspedientka jest zbyt powolna (złość daje poczucie, że to ja mam rację i często wzbudza nas skrajne oceny). Z całych sił staram się nie wybuchnąć np. mówię sobie: pewnie ma zły dzień, chore dziecko, jest pierwszy dzień w pracy. Wychodzę ze sklepu i sprawa jest zamknięta. JUŻ. KONIEC.

ALE NIE, jeśli pojawią się meta emocje: co ze mnie za psycholog/człowiek, skoro czuję złość z powodu drobiazgu. Teraz nie chodzi już o kolejkę, czy powolną ekspedientkę – teraz chodzi o mnie. Moje kompetencje zawodowe, moje cechy charakteru, moją wartość, jako człowieka. Mogę się tym zadręczać dowolną ilość czasu.

Podsumowując: możemy mieć nieadaptacyjne meta emocje, które biorą się z dysfunkcyjnych przekonań (mitów emocjonalnych), często kształtowanych przez obserwowanie opiekunów, czy wpajanych nam kulturowo. Typowe mity emocjonalne w następnym odcinku.

ps. Odnośnie nazywania emocji-polecam ten filmik z youtuba

*emocje wtórne według innych teorii to emocje złożone, np. miłość, nam w DBT niezbyt potrzebne takie rozróżnienie, więc jeśli Was to interesuje to już do wujka google się udajcie.

*tęsknota nie jest emocją podstawową, tylko złożonym uczuciem właśnie emocją wtórną wg niektórych teorii, ale nie wchodzę tutaj w takie szczegóły.