Wsparcie społeczne a jakość życia

Dla wielu z nas oczywistym jest, że wsparcie jest nam potrzebne. Kiedy coś się wali, dzwonimy do bliskiej osoby, zwierzamy się i, jeśli mamy szczęście, dostajemy to co aktualnie potrzebujemy, słowa wsparcia, poradę, czy konkretną pomoc.

Jednak nie każdy tak ma, niektóre osoby uważają że nie potrzebują wsparcia, że poradzą sobie same. Zapraszamy do zapoznania się z tym co na ten temat mówi nauka.

—autorka: Klaudia Rudzińska-

→ więcej o Klaudii →

Czym jest wsparcie społeczne?

Nawiązywanie więzi z innymi ludźmi jest uniwersalną potrzebą ludzi. Jedną z podstawowych funkcji relacji jest regulowanie emocji. W tym regulowanie ich w sytuacjach trudnych, kryzysowych– czyli wspieranie.
Wsparcie społeczne na ogół rozumiane jest przez pomoc dostępną w sytuacjach trudnych dla danej osoby.
Cieślak (2004) uważał, że wsparcie społeczne to korzystanie z relacji w celu uzyskania pomocy.

Jak działa wsparcie społeczne

Cohen i Wills (1985) wyjaśniają na podstawie dwóch modeli, jak działa wsparcie społeczne. Jeden z tych modeli mówi o wsparciu społecznym, które ma korzystny wpływ na zdrowie osoby bez względu na pojawienie się sytuacji, która jest stresująca. Wsparcie to jest wartościowe zarówno dla zdrowia, jak i samopoczucia osoby. Tego rodzaju wsparcie prezentuje model efektu głównego. Mówi się tutaj o tym, że wsparcie działa zarówno na człowieka, wzmacniając jego ogólną odporność (nawet fizyczną!) oraz na sam stresor. Nie ma żadnych wątpliwości, że wsparcie społeczne, zakorzenienie w relacjach z ludźmi działa na nas bardzo pozytywnie.
Drugi model nawiązuje natomiast do sytuacji stresującej i przedstawia, że wsparcie innych ludzi działa chroniąco. Jest to model buforowy, który zakłada, że wsparcie chroni osobę przed patologicznym wpływem trudnych sytuacji.

Wsparcie spostrzegane oraz otrzymywane

Wsparcie możemy podzielić na dwa rodzaje. Wsparcie spostrzegane to subiektywna ocena osoby otrzymującej wsparcie dotycząca dostępności otrzymywanego wsparcia udzielanego przez innych. Ocena ta jest budowana na podstawie przeszłych doświadczeń i przekonań osoby na temat tego od kogo i w jakim stopniu może otrzymać wsparcie w momencie zaistnienia takiej sytuacji.

Człowiek postrzega wsparcie ze strony innych osób w sposób subiektywny. Jest to jego subiektywna ocena tego czy w sytuacjach trudnych może liczyć na pomoc danej osoby, czy organizacji. Czy wie do kogo zwrócić się po pomoc i jest przekonana, że ją uzyska.

Wsparcie otrzymywane, czyli fakty

Natomiast wsparcie otrzymywane mówi o obiektywnej ocenie ilości otrzymywanego wsparcia, które zostało udzielone osobie potrzebującej wsparcia i znajdującej się w trudnej sytuacji. Czy wsparcie było adekwatne i faktycznie pomogło.

Podsumowując – wsparcie otrzymywane dotyczy wsparcia, które zostało faktycznie udzielone w przeszłości. Zaś wsparcie spostrzegane dotyczy wsparcia, które (jak nam się wydaje) może zostać udzielone w przyszłości.
Badania Cieślaka i Eliasza (2004) pokazują, że najważniejszym dla człowieka rodzajem wsparcia jest wsparcie spostrzegane, które korzystnie wpływa na zdrowie osoby. Ciekawe, że ważniejsze jest tutaj co myślimy i nam się wydaje niż to co faktycznie się wydarza. Z drugiej strony nie jest to wcale zaskakujące. Choćby w borderline postrzeganie przeszłości jest często zaburzone, a także w teraźniejszości osoby te mają negatywny filtr rzeczywistości. Czyli możliwa byłaby sytuacja że osoba teoretycznie ma wsparcie, ale nie czuje, że je ma.

Wsparcie bazuje na już istniejących relacjach

W interakcji osób polegającej na wsparciu można wyróżnić dwie strony. Jedną ze stron jest osoba wspierająca, zaś drugą jest osoba otrzymująca wsparcie (wspierana). Wsparcie udzielane przez osoby jest wymianą, bądź interakcją społeczną. Sęk i Cieślak uważają, że podstawą do uzyskania wsparcia są już istniejące kontakty społeczne.

Skuteczność wsparcia

Skuteczność uzyskanego wsparcia jest zależna od zgodności wsparcia osoby wspierającej z istniejącymi oczekiwaniami i potrzebami osoby, która ma być wspierana. Wsparcie musi być dopasowane pod względem rodzaju i wielkości do potrzeb osoby wspieranej.

Tu mam skojarzenie z DBT, na superwizjach terapeuta sam określa czego potrzebuje, porady, pomocy w rozwiązaniu problemu, pomocy w rozwiązaniu problemu diagnostycznego, wzmocnienia empatii w stosunku do jakiejś osoby, czy samego uprawomocnienia; mówi również co już sam zastosował, by sobie poradzić. Dzięki temu udzielona mu pomoc jest adekwatna.

Jakie są cele wsparcia?

Celem wsparcia jest:

ogólne podtrzymanie,
zmniejszenie stresu,
opanowanie kryzysu przez towarzyszenie,
tworzenie poczucia przynależności, bezpieczeństwa i nadziei oraz zbliżenie do rozwiązania problemu i przezwyciężenia trudności.

Wsparcie społeczne zmniejsza stres

Wsparcie społeczne oddziałuje na poziom przeżywanego stresu. Poprzez samą możliwość jego uzyskania zmianie ulega ocena poznawcza stresora i zdolność poradzenia sobie z nim. Często słyszymy od osób z którymi pracujemy, że sama możliwość, że mogą do nas (psychologów) zadzwonić, kiedy dzieje się coś złego, działa kojąco i zmniejsza stres.

Ganster i Victor (1998) zwracają uwagę, że może ono sprzyjać zdrowiu poprzez zmniejszenie negatywnych psychologicznych następstw stresu, a także prowadzić do wywołania pozytywnych emocji przez zawieranie, utrzymywanie bliskich związków z innymi. Proszenie o wsparcie może wręcz poprawiać relacje, bo sprawia że stają się bliższe, prawdziwsze.

Skąd wziąć wsparcie?

Wsparcie jest powiązane z funkcjonowaniem osoby pośród innych osób oraz z tym jak osoba jest zintegrowana z tymi osobami.
Wsparcie można zatem podzielić uwzględniając źródła wsparcia, określane inaczej zasobami wsparcia społecznego. Halbesleben (2006) opisał dwa źródła wsparcia – naturalne i instytucjonalne.

Wsparcie Instytucjonalne

Do źródeł wsparcia pochodzenia instytucjonalnego zalicza się instytucje wspierające. Celem tych instytucji jest udzielenie pomocy osobom, które potrzebują wsparcia ze względu na trudną sytuację życiową. Do tego typu instytucji możemy zaliczyć między innymi ośrodki pomocy społecznej, centra pomocy rodzinie, ośrodki interwencji kryzysowej, poradnie.
Wsparcia instytucjonalnego mogą także udzielić osoby, które pełnią funkcje zobowiązujące ich do udzielenia osobom wsparcia.
Zaliczamy do nich między innymi dyrektorów szkół, kierowników zakładów pracy, doradców metodycznych, superwizorów powołanych do udzielania wsparcia.

Wsparcie Naturalne

Naturalne wsparcie pochodzi natomiast od rodziny, przyjaciół, znaczących innych osób oraz osób obcych, które nam pomagają.

Efekty Wsparcia

W zależności od danej sytuacji, różne źródła wsparcia mogą przynosić różne jego efekty. Efekty wsparcia można podzielić na słabsze, silniejsze oraz nasilające negatywne skutki stresorów. Niewłaściwa pomoc może prowadzić do dodatkowego obciążenia, które wywołuje dodatkowy stres u osoby, która już doświadcza stresu.

Wsparcie w stylu unieważniającym (np. sugerującym że kryzys jest winą danej osoby, albo że ten problem to właściwie nie problem, tylko jakiś drobiazg który każdy jest w stanie rozwiązać) jest niestety dość popularne. Ludzie po prostu nie wiedzą jak potrzebne jest uprawomocnienie i sądzą że w ten sposób pomagają 🙁

Rodzaje Wsparcia

Wsparcie również można podzielić na cztery różne rodzaje pod względem treściowym:

emocjonalne,
instrumentalne,
informacyjne oraz
oceniajęce (Sęk, Cieślak, 2004).

Wsparcie Emocjonalne

Wsparcie emocjonalne polega na daniu osobie wspieranej poczucia troski, zaufania oraz bliskości.

Działanie to polega na wymianie między osobami emocji oraz na pozytywnym ustosunkowaniu się do osoby wspieranej. Dajemy osobie odczucie ciepła, troski, towarzyszymy jej w emocjach, z pewnością uprawomocnienie jest tutaj dobrym doradcą.
Próbujemy dopingować osobę, zauważamy i doceniamy najmniejsze kroki, próbujemy podwyższyć jej poczucie wartości. Pomagamy uwolnić się od napięcia i trudnych emocji.

Wsparcie Informacyjne

Wsparcie informacyjne bardziej popularne, czyli rady, orientowanie się w sytuacji czy problemie i jego rozwiązaniu. Przynosi osobie wspieranej nowe umiejętności, informacje oraz rady.

Wsparcie instrumentalne

Wsparcie instrumentalne polega na dostarczaniu dóbr materialnych osobie wspieranej oraz udzieleniu jej pomocy przy rozwiązywaniu trudnych zadań. Tutaj mamy konkrety, instrukcje albo np. załatwienie czegoś dla kogoś.

Wsparcie Oceniające

Podczas tego rodzaju wsparcia udzielane są informacje osobie wspieranej, które mają na celu pomóc w ocenie samego siebie (własnych postaw oraz zachowań). Tutaj dajemy informacje zwrotną na temat działań osoby wspieranej

Mamy jeszcze kilka innych rodzajów wsparcia: motywujące (wzmacnianie starań danej osoby i popychanie jej naprzód); duchowe, którego zwykle używa się w sytuacjach skrajnych, bardzo trudnych, gdzie potrzebne jest przewartościowanie swojego życia, czy sytuacji, tutaj wzbudzamy pomocne refleksje dotyczące obszaru sensu życia, wartości.
Klasyfikacji wsparcia jest w literaturze sporo, ale myślę, że najważniejsze wymieniłam.

Dlaczego tak ważne jest posiadanie wsparcia?

Wsparcie pełni istotnie ważną rolę w utrzymaniu zdrowia człowieka. Wsparcie innych osób powinno pomagać w redukowaniu stresu oraz poprawiać samopoczucie zarówno psychiczne jak i fizyczne. Istotnym elementem wsparcia jest subiektywne przekonanie na temat tego, że podlega się opiece własnej sieci oraz tego, że jest się w niej szanowanym. Subiektywnemu przekonaniu podlega także komunikacja w sieci, która jest oparta na regułach wzajemnych zobowiązań między osobą, a innymi osobami.
Poczucie posiadania wsparcia w rodzinie, przyjaciołach, znajomych czy innych osobach zmniejsza stres, pomaga podczas rozwiązania trudnych sytuacji i poprawia jakość życia.
Proces zmagania się z chorobą przebiega skuteczniej kiedy udzielane jest nam wsparcie i doświadczamy zrozumienia, akceptacji, ciepła, pomocy i oparcia. Wsparcie społeczne jest szczególnie ważne w utrzymaniu nowych korzystnych zachowań sprzyjających zdrowiu.

Trochę badań!

Jaworowska-Obłój i Skuza przeprowadzili badania, w których porównywali osoby posiadające wsparcie z osobami, które tego wsparcia nie otrzymywały. Wyniki pokazały, że osoby, które mogły liczyć na wsparcie cieszyły się lepszym samopoczuciem oraz znacznie lepiej radziły sobie z trudnymi dla nich sytuacjami życiowymi (Jaworowska-Obłój i Skuza, 1986). Na podstawie tego badania można wnioskować, iż poziom wsparcia otoczenia jest ważny dla osoby wspieranej.

Wsparcie społeczne, a stan zdrowia

Wsparcie sprzyja dobremu samopoczuciu, zdrowiu, efektywnemu radzeniu sobie w sytuacjach trudnych, dobremu funkcjonowaniu w życiu codziennym (Bosworth, 2003).
Wysokie wsparcie społeczne wpływa na zmniejszenie ilości skarg somatycznych oraz na zmniejszenie nasilenia depresji (Kroll, Schwarzer, 2002).
Osoby powracające do zdrowia odzyskują je szybciej, jeśli mają rodzinę, która im pomaga.
Sieci społeczne stymulują zachowania zapobiegające wystąpieniu choroby, spowalniające jej postępy i wpływające na proces powrotu do zdrowia.
Zasoby społeczne są predyktorami zdrowienia i lepszego funkcjonowania fizycznego.
Brak wsparcia i samotność sprzyjają niekorzystnym stanom zdrowia i zwiększają ryzyko śmierci (Knoll, Schwarzer, 2004).

Wsparcie społeczne, a więc dobre relacje są konieczne dla zdrowia psychicznego

Celem interakcji polegającej na wspieraniu jest przybliżenie osoby wspieranej do rozwiązania jej problemu i udzielenia jej pomocy w przezwyciężeniu kryzysu. Czasami też samo bycie z kimś kto przeżywa trudne chwile daje osobie siłę i nadzieję na przetrwanie trudnego czasu.

Zdarzają się osoby które uważają, że same wszystko załatwia i dadzą radę ze wszystkim. Jak widzicie nie jest to jednak możliwe. Każdy z nas potrzebuje wsparcia. Wsparcie, a zatem posiadanie bliskich, fajnych relacji, gdzie nie boimy się być sobą, również w trudnych chwilach jest również skutecznym sposobem budowania poczucia swojej wartości.
Jeśli więc jeszcze myślicie jakie postanowienie noworoczne wybrać, to praca nad relacjami z pewnością będzie dobrym wyborem.

Bibliografia:
Cieślak R., Eljasz A., (2004), Wsparcie społeczne a osobowość. W: R. Cieślak, H. Sęk, (red.), Wsparcie społeczne, stres i zdrowie, PWN, Warszawa.
Halbesleben J., (2006), Sources of Social Support and burnout: A metaanalityc test of the conservation of resources model, “Journal of Applied Psychology”, 91.
Jaworowska-Obłój Z., Skuza B., (1986), Pojęcie wsparcia społecznego i jego funkcje w badaniach naukowych, Przegląd Psychologiczny, XXIX, 3.